Steeds meer producten claimen dat ze ‘duurzaam’ zijn, en steeds meer mensen vinden dat ook belangrijk. Maar wat is duurzaam precies en wat maakt een laptop of smartphone duurzaam? En brengt het alleen extra kosten met zich mee of kun je ook voordeel halen uit duurzaam kopen?

Wie wil er niet af en toe een nieuwe laptop of smartphone? Even weer dat nieuwste model in handen hebben, helemaal krasvrij en met die belofte van topprestaties. Vaak gaan er aan de koop weken vooraf, waarin eindeloos merken en modellen worden bekeken en prijzen vergeleken. Een aspect dat daarbij vaak (te) weinig aandacht krijgt, is duurzaamheid. Hoewel we zeggen het belangrijk te vinden, speelt duurzaamheid bij de koop van een nieuwe smartphone of laptop nauwelijks een rol. 

Wat is duurzaamheid? 

Duurzaamheid is een complex begrip. Er is mede hierdoor ook niet één alomvattende definitie. Een van de meest geciteerde definities van duurzaamheid is die uit het Brundtland-rapport (1987) van de Verenigde Naties. Hierin wordt duurzaamheid omschreven als ‘tegemoetkomen aan de noden van het heden zonder de behoeftevoorziening van de toekomstige generaties in het gedrang te brengen’. Een ontwikkeling is volgens deze visie duurzaam wanneer deze bijdraagt aan een gezonde aarde met welvarende bewoners en goed functionerende ecosystemen. 

Duurzaamheidsclaims 

Of een product duurzaam is, wordt door heel veel, zeer uiteenlopende factoren bepaalt. Factoren die, anders dan de kleur of de maximale prestaties, dan ook niet zomaar in een getal of een keurmerk zijn uit te drukken. Maar welke legitieme afwegingen zijn er dan wel als je een duurzame aanschaf wilt doen? 

Afgaan op wat fabrikanten en winkeliers zeggen, is niet de beste optie. De Europese Commissie liet in 2020 de duurzaamheidsclaims van honderden producten onderzoeken en concludeerde dat deze in 53 procent van de gevallen onvoldoende onderbouwd of simpelweg onbetrouwbaar zijn. Europa wil bedrijven daarom verplichten claims rondom duurzaamheid op één gestandaardiseerde manier te onderbouwen. In die berekening worden zestien factoren meegenomen, zoals de bijdrage aan klimaatverandering, watergebruik, luchtvervuiling en giftige stoffen, maar bijvoorbeeld niet hoe goed een product te hergebruiken is en het aandeel gerecycled materiaal. En juist die laatste twee aspecten zijn bij smartphones en laptops erg kansrijk. 

Duurzaam kopen 

Op de meeste factoren die bepalen of een product duurzaam is, hebben consumenten nauwelijks invloed. Zelfs om via hun aanschaf de industrie te sturen, ontbreekt het aan voldoende en betrouwbare informatie. Beter is het daarom bij de selectie te kijken naar de zaken waar je wél invloed op hebt. Duurzaamheid is bijvoorbeeld ook zo lang mogelijk met je spullen doen. Hoe langer je iets gebruikt, hoe relatief lager de impact ervan is. 

Babette Porcelijn heeft Industrieel Ontwerpen gestudeerd aan de TU Delft en schreef het boek De verborgen impact, over de impact van de producten die we kopen op de planeet. Die betekenis is volgens Porcelijn veel groter dan we vaak denken, maar krijgt minder aandacht, omdat die impact grotendeels buiten ons zicht blijft. Haar kennis van alledaagse producten en duurzaamheid vertaalt ze op ons verzoek naar aankooptips voor notebooks en smartphones. “Koop iets dat goed en sterk is, toekomstbestendig dus, zodat je er lange tijd mee vooruit kunt. Koop zo zwaar als nodig, zo licht als kan. Liefst tweedehands. En neem er een goede beschermhoes bij. Beknibbelen op de specificaties bij aankoop van een nieuw apparaat is vaak wel goedkoper maar niet altijd duurzamer. Je zult, wanneer je nu minder krachtige hardware koopt, vermoedelijk eerder weer aan een nieuwe smartphone of laptop toe zijn. En dat doet de financiële besparing van nu uiteindelijk teniet en maakt de aankoop ook minder duurzaam dan wanneer meteen een zwaarder systeem was gekocht.” 

Tweedehands 

Een duurzame optie die niet iedereen meeneemt in de aankoopbeslissing, is de aanschaf van een tweedehands product. Het nadeel is dat het al snel een ouder product betreft waarvoor al in een eerder stadium geen nieuwe software-updates meer voor zullen uitkomen en dat ook mogelijk sneller niet meer voldoet aan de eisen van bijvoorbeeld randapparatuur of de gebruiker zelf. 

Tweedehands kan echter een prima keuze zijn, zeker wanneer de aankoop voldoet aan de actuele eisen en past bij het beoogde gebruik. Juist vanwege de verwachte kortere gebruiksduur moet de prijs wel navenant lager zijn, en dat valt vaak tegen. Zo is het aanbod aan refurbished Apple-hardware best groot, maar het prijsverschil ten opzichte van nieuw vaak te klein om echt interessant te zijn. 

Koop je tweedehands bij een officiële verkoper, zorg dan dat deze enige vorm van garantie biedt. Bij particuliere koop is dit veelal niet mogelijk. 

Langdurig updates 

Wanneer je een nieuwe smartphone of laptop koopt, mag je ervan uitgaan dat je er jaren goed en veilig gebruik van kunt maken. Regelmatige updates en correcties die beveiligingsproblemen oplossen, zijn hiervoor vereist. Hoelang na de release van een model de fabrikant die updates ook blijft geven, verschilt per merk en soms zelfs per model. 

Een smartphone gebruiken waarvoor geen veiligheidsupdates meer worden uitgebracht, is te alle tijden af te raden. Apple levert voor zijn iPhones doorgaans zes jaar en langer updates, en dat is meer dan bij vrijwel alle merken van Android-smartphones. Samsung komt tot vier jaar systeemupdates en vijf jaar voor beveiligingsupdates, het laatste alleen op de premium-modellen. Het Nederlandse Fairphone legt de lat het hoogst met minimaal vijf jaar updates voor haar Android-modellen, terwijl het in de praktijk wel tot zeven jaar en langer updates uitbrengt. Vooral Chinese smartphonemakers hebben een slechte reputatie op dit gebied, zowel wat betreft de periode dat ze updates uitbrengen als de kwaliteit ervan. 

Dit laatste komt omdat bij Android, anders dan bij iOS, het besturingssysteem niet door de smartphonefabrikant zelf wordt gemaakt. Android komt van Google en de verschillende merken kiezen er daarna zelf voor of en in welk tempo zij een nieuwe versie aanpassen en beschikbaar stellen voor hun reeds verkochte modellen. 

Updates voor laptops 

Bij laptops is de situatie vergelijkbaar. Ongeacht merk en model gebruiken ze bijna allemaal Windows als besturingssysteem. Functionele en ook beveiligingsupdates komen allemaal via Microsoft, en dit geldt inmiddels ook bijna volledig voor de drivers voor de hardware. En zolang een systeem voldoet aan de minimale eisen die Microsoft stelt én geen conflicterende hard- of software bevat, zal ook een volgende grote nieuwe versie van Windows geïnstalleerd kunnen worden. Een situatie zoals bij de komst van Windows 11, waarvoor ineens een TPM 2.0-chip verplicht was, is echt een uitzondering. 

Toekomstbestendige hardware 

Een lastig onderdeel is inspelen op de toekomstige hardware-eisen, ‘zo zwaar als nodig, zo licht als kan’. Alleen is het lastig te voorspellen wat nodig zal zijn voor toepassingen of een besturingssysteem dat er nog niet is. Gelukkig maken de fabrikanten het ons in dat opzicht ‘steeds makkelijker’. Ongeacht of het om een nieuwe smartphone of laptop gaat, altijd beloven zij enorme prestatiewinst en altijd wordt dit overdreven. De hardware van laptops en inmiddels ook smartphones ontwikkelt zich meer evolutionair dan revolutionair. Het zijn bijna altijd detailverbeteringen; een iets snellere processor, een iets hogere resolutie, een extra camera, beter geluid … eigenlijk nooit baanbrekend en zelden een vereiste voor echt nieuwe functionaliteit. Het gevolg is dat steeds meer hardware van nu, zeker in het midden tot hoge segment, gewoon nog jaren mee kan. 

Minder toekomstbestendig? 

Omgekeerd verdwijnen er wel regelmatig opties. Bij de smartphones is het slot voor een sd-kaart bijna verleden tijd, net zoals bij laptops modellen met 8 GB werkgeheugen steeds minder worden aangeboden. 

Voor de smartphones betekent dit dat je bij aankoop al moet kiezen voor een model met voldoende opslag, tenzij je gegevens verplaatst naar cloudopslag. Bij de laptops was 16 GB werkgeheugen eigenlijk al tegelijk de standaard én de ondergrens, en is dat nog steeds. Meer is alleen nodig wanneer je echt zware toepassingen zoals virtuele machines gebruikt. Let dus vooral op de uitbreidbaarheid van het geheugen in de vorm van een vrije geheugenbank waar je een extra geheugenmodule in kunt zetten, in plaats van dat het geheugen dat erin zit moet worden vervangen. Voor opslag was en is een 512 GB ssd bijna altijd voldoende, ook omdat je er eenvoudig cloudopslag bij kunt gebruiken. 

Wat betreft processors is het lastiger. Hoewel ook hier de ontwikkeling minder stormachtig verloopt dan in het verleden, geldt nog steeds dat hoe meer rekenkracht je nu koopt, hoe langer de laptop zal kunnen meekomen. De belangrijkste features richting de toekomst zijn nu het aantal cores en threads. Hierop bezuinigen kan al snel verkeerd uitpakken, de processor is immers een van de belangrijkste factoren bij het bepalen of de hardware voldoet aan toekomstige updates én van de eventuele inruilwaarde.  

Maar ook het merk doet ertoe. Merken als Lenovo, HP of Dell staan goed aangeschreven en dat wordt gewaardeerd door de kopers. Het beste voorbeeld hiervan is Apple, ongekend duur in aanschaf, maar ook altijd een hoge inruilwaarde (en daardoor helaas weer duur als tweedehands).  

Repareerbaarheid 

Is een apparaat defect, dan lijkt vervangen de enige oplossing, maar anders dan vaak gedacht laten veel smartphones en laptops zich soms ook prima repareren. En zo duur als een nieuw apparaat is, zo goedkoop kan een reparatie zijn. Een component van enkele euro’s is soms al voldoende. Vaak is de prijs dan ook niet het probleem, maar de verkrijgbaarheid van het juiste onderdeel. Slechts weinig merken bieden inzicht in de losse componenten in hun apparaten of bieden die te koop aan. 

Online is er echter veel te koop, zeker bij de grotere internationale webshops. Gebruik daarbij het serienummer of productnummer dat op het onderdeel staat in de zoekopdracht. En behalve onderdelen is er ook veel informatie over de reparaties zelf te vinden. YouTube en het in reparatiebeschrijvingen gespecialiseerde iFixit zijn erg nuttig. En anders gewoon openmaken en kijken. Dat is in feite risicoloos, meer stuk dan stuk kan immers niet. 

Duurzame smartphones 

Op het gebied van smartphones is de belangrijkste eerste keuze die voor een iPhone of een Android-toestel. Op dit moment verkoopt Apple de iPhone SE, 12, 13 en 14. Hiervan hebben de modellen in de 14-serie logischerwijze nog de langste software-ondersteuning, maar die zijn ook verreweg het duurste. De andere modellen zijn gunstiger geprijsd, terwijl eigenlijk alleen de tweede generatie SE verouderd aandoet. Met een releasedatum van april 2020 komt deze SE ook als eerste zonder updates te zitten. Maar met iOS 16 en mogelijk ook nog de volgende release is zelfs dit nog een prima bruikbaar toestel. 

Wil je toch liever een nieuwer model, overweeg dan een tweedehands. Maar koop in verband met je online veiligheid liever geen model waarvoor geen updates meer beschikbaar komen. De repareerbaarheid van tweedehands modellen is overigens zeer beperkt. 

Android-smartphone 

Er zijn vele aanbieders van Android-smartphones. Samsung is een grote aanbieder die zijn modellen onderverdeeld in de S-serie met de topmodellen en de A-serie met de instappers en middenklassers. Met vier jaar OS-updates en vijf jaar security-updates is het een minder duurzame keuze dan Apple. 

Voor tweedehands ben je bij Android-smartphones vooral overgeleverd aan directe koop bij particulieren. Dit betekent geen garantie en geen gedegen kwaliteitscontrole. Zolang dit ook in de prijs is terug te zien, kan het toch een goede, duurzame keuze zijn. Uitzondering is Fairphone dat minder verschillende modellen biedt, maar zelfs langere software-updates dan Apple biedt. Bovendien zijn Fairphones goed te repareren, scoren hoog op recycling en het merk biedt zelf tweedehands edities van het vorige model, de Fairphone 3/3+. 

Duurzame laptops 

Ook laptops voor de doorsnee consument kun je verdelen in twee groepen: Windows-laptops en MacBooks. 

Windows 10 en 11 zijn de courante versies van het besturingssysteem. Koop je nieuw, kies dan voor een model met Windows 11 en dus met een TPM 2.0-chip. We raden 16 GB werkgeheugen aan, alleen bij licht gebruik is 8 GB een optie. Bij veel laptops is het geheugen meestal niet uitbreidbaar. Het aantal leveranciers is enorm groot net als het aanbod. Generieke uitspraken zijn daardoor nauwelijks te doen, het is vooral kritisch afwegen. Koop je tweedehands en is er geen ssd maar een harde schijf aanwezig, houd dan rekening met een kortere accuduur. De repareerbaarheid verschilt per model, maar zeker de niet-topmodellen zijn vaak goed te openen en te repareren. 

De grote kracht van de laptops van Apple zit in de combinatie soft- en hardware. Het eigen macOS werkt naadloos samen met de hardware van de verschillende MacBooks. Apple biedt ook lang ondersteuning en updates. De prijs voor nieuwe modellen is echter extreem hoog. Toekomstgericht hebben modellen met een Apple M1/M2-processor de voorkeur. Zeker bij de MacBook Air-modellen komen nog veel Intel i5 en i7-processors voor. Er is wel een tweedehands aanbod, ook van Apple zelf, maar het prijsverschil met nieuw is niet heel groot. Desondanks kan een oudere MacBook een prima investering zijn. De repareerbaarheid is beperkt tot zeer beperkt. 

©Ģirts Raģelis

Conclusie 

Een systeem dat de consument helpt om een echt duurzame laptop of smartphone te kiezen, is er nog niet. Toch is het wel degelijk mogelijk een duurzamere keuze te maken. Door de keuze te laten bepalen door de te verwachten levensduur ben je in eerste instantie mogelijk iets duurder uit, maar kun je het apparaat veel langer blijven gebruiken. Al komt daar zeker bij smartphones de beschikbaarheid van updates als extra eis bij. 

Kijk voor een duurzame keuze ook altijd of tweedehands geen optie is. De besparing kan flink zijn en de iets hogere leeftijd hoeft geen belemmering te zijn om een smartphone of laptop nog jaren veilig te kunnen gebruiken. 

Bij ID.nl zijn we dol op kwaliteitsproducten waar je niet de hoofdprijs voor betaalt. Een paar keer per week speuren we binnen een bepaald thema naar zulke deals. Ben je op zoek naar een goede en betaalbare Chromebook? Vandaag hebben we vijf interessante modellen voor je gespot.

Disclaimer: op het moment van schrijven hebben de besproken Chromebooks de laagste prijs ooit. De prijzen kunnen schommelen.

Lenovo IP Slim 3 Chrome 14M868 (82XJ002YMH)

Met deze prijsvriendelijke Chromebook voer je probleemloos alledaagse taken uit, zoals internetbankieren, e-mailen, webwinkelen en eenvoudige spelletjes spelen. Verder leent het anti-reflecterende Full-HD-scherm van 14 inch zich goed voor videostreaming. Open de Play Store en installeer apps als Disney+, Videoland, Netflix en NPO Start. Dankzij de rappe wifi6-adapter verschijnen de beelden zonder haperingen in beeld. Zoals we inmiddels van veel Lenovo-laptops gewend zijn, kan niemand je ongevraagd bespieden. Je schermt de webcam namelijk af met een schuifje.

De acht kernen van de MediaTek Kompanio 520-processor nemen het rekenwerk voor hun rekening. Met een maximale kloksnelheid van 2,05 GHz en 4 GB werkgeheugen is deze Chromebook voor vrijwel alle veelgebruikte apps geschikt. Houd er rekening mee dat het besturingssysteem op een opslagdrager van slechts 64 GB is voorgeïnstalleerd. Gelukkig breid je de opslagcapaciteit met een eigen microSD-kaart eenvoudig uit, waardoor je alsnog veel documenten, foto's en video's lokaal kunt opslaan. Daarnaast heeft de zijkant twee usb-poorten en een koptelefoonuitgang. Dankzij het gewicht van maar 1,3 kilo neem je deze blauwe Chromebook makkelijk mee.

HP Chromebook Plus 14a-nf0085nd

Als je een betaalbare Chromebook met veel power zoekt, zit je bij dit Plus-model van HP wel goed. De acht rekenkernen van de Intel Core i3-N305-processor halen in turbomodus een maximale kloksnelheid van 3,8 GHz. Kortom, je kunt pijlsnel in ChromeOS navigeren. Je gebruikt bovendien met gemak meerdere apps tegelijkertijd, want het systeem bevat 8 GB RAM. In tegenstelling tot veel andere Chromebooks kun je redelijk wat eigen bestanden opslaan. Er is een opslagdrager met een capaciteit van 256 GB ingebouwd. Wie dat niet genoeg vindt, sluit op een van de drie aanwezige usb-poorten een externe ssd of schijf aan.

Voor Chromebook-begrippen is de Plus 14a-nf0085nd behoorlijk krachtig, maar gelukkig resulteert dat niet in een hoog gewicht: 1,45 kilo. Het 14inch-scherm heeft een matte coating. Dit heeft als voordeel dat je ook in een sterk verlichte ruimte nog prima kunt werken. Door de ips-schermtechniek biedt het Full-HD-paneel natuurgetrouwe kleuren en goede kijkhoeken. Voor videovergaderingen komt de scherpe 1080p-webcam goed van pas. Tot slot belooft de fabrikant een accuduur tot zo'n elf uur.

ASUS Chromebook Flip CX5 (CX5601FBA-MC0193)

Met deze grote 2-in-1-laptop van ASUS kun je alle kanten op. Allereerst springt het ruime 16inch-scherm met 1920 × 1200 pixels in het oog. Nuttig voor wie graag video's streamt, spelletjes speelt en/of foto's bewerkt. Met behulp van de flexibele scharnieren klap je het scherm eventueel volledig om. Bedien je favoriete apps vervolgens met je vingers! Switch je weer terug naar de laptopmodus, dan staan er een touchpad en uitgebreid toetsenbord met een numeriek deel voor je klaar. Dankzij de toetsenbordverlichting werk je 's avonds laat gerust nog even door.

Deze Chromebook is perfect voor fervente multitaskers! Met 16 GB werkgeheugen hop je soepel van de ene naar de andere app. Ook op rekengebied staat de ASUS-telg zijn mannetje. De twee snelste rekenkernen van de Intel Core i3-1215U-processor zijn goed voor een maximale klokfrequentie van 4,4 GHz, terwijl de resterende vier kernen op een snelheid van maximaal 3,3 GHz zijn afgeregeld. Verder heeft dit systeem 128 GB interne opslagruimte. Wil je efficiënter werken? Sluit dan via de HDMI- of usb-c-aansluiting een extra monitor aan.

Lees ook: Aha! Deze functies in ChromeOS moet je kennen

Acer Chromebook Spin 314 (CP314-1HN-C79G)

Dit Acer-product is een goedkope Chromebook met een touchscreen. Wanneer je het Full-HD-scherm volledig omklapt, heb je een tablet van 14 inch in handen. Navigeer in ChromeOS naar de Play Store om je favoriete apps te downloaden. Houd wel rekening met de relatief beperkte opslagcapaciteit van 64 GB. Gelukkig breid je de opslagruimte optioneel uit met een eigen microSD-kaart. Je kunt de Chromebook Spin 314 desgewenst in een 'tent-opstelling' neerzetten en vervolgens video's streamen. Het kwalitatieve ips-paneel is daar met zijn realistische kleurenweergave en goede kijkhoeken prima voor geschikt.

Uiteraard fungeert deze hybride Chromebook ook als reguliere laptop. Het ruime touchpad en verlichte toetsenbord staan voor je klaar. Een dualcore-processor van Intel en 4 GB RAM zorgen ervoor dat je eenvoudige pc-taken soepel kunt uitvoeren. Denk onder meer aan e-mailen, internetten en bankieren. Werk je regelmatig op een vaste plek? Sluit dan via HDMI een extra pc-monitor aan. De zijkanten hebben ook nog drie usb-aansluitingen.

HP Chromebook 15A-NB0831ND

Deze Chromebook van HP onderscheidt zich met een groot scherm van 15,6 inch. In combinatie met een lange verwachte accuduur tot zo'n tien uur kun je op elke plek films, series en tv-programma's streamen. Dankzij een respectabele resolutie van 1920 × 1080 pixels zie je geen details over het hoofd. Het scherm heeft een anti-reflecterende coating, zodat je overdags geen last hebt van vervelende spiegelingen. Werk je veel met cijfers, dan is het numerieke deel aan de rechterkant van het toetsenbord een uitkomst.

Voor het besturingssysteem, apps en persoonlijke bestanden heeft de HP Chromebook 15A-NB0831ND 128 GB interne opslag. Met behulp van een eigen microSD-kaart voeg je naar behoefte extra opslagcapaciteit toe. Verder heeft deze Chromebook twee usb-c-aansluitingen en een reguliere usb-poort. Het rekenwerk wordt verzorgd door een rappe Intel Core i3-processor met acht rekenkernen. Dankzij een behoorlijke klokfrequentie van maximaal 3,8 GHz zul je niet zo gauw vertraging merken. Ten slotte is er 8 GB werkgeheugen geïntegreerd.

Of je de boom direct na Kerst opruimt of pas eind januari, vroeg of laat moet alles weer de doos in. Maar hoe zat het ook alweer met die wirwar aan lichtjes? Maak het jezelf volgend jaar makkelijker met deze handige opruimtips.

Lees ook: Alles aan kant als je haast hebt: de beste tips voor een opgeruimd huis

Wanneer 'moet' de kerstboom weer weg?

Er is geen vaste regel, maar tradities geven houvast. Volgens de Bijbel eindigt de kerstperiode met Driekoningen op 6 januari. Sommigen geloven zelfs dat het ongeluk brengt als je de boom daarna nog laat staan.

Toch halen veel mensen de boom rond Oud & Nieuw weg, vaak op 2 januari. De boom en versiering verdwijnen naar de tuin, de milieustraat of terug de doos in. Tijd voor een frisse start!

©Michelle Hebel

Zo berg je kerstverlichting op zonder knopen

Je weet: nadat je de kerstverlichting hebt uitgepakt, krijg je het nooit meer fatsoenlijk in de oorspronkelijke verpakking. Toch is het verstandig om de doos te bewaren, want die komt wel degelijk goed van pas bij het opruimen. Je voorkomt bovendien knopen in de lichtsnoeren door ze na gebruik netjes om iets stevigs te wikkelen. Doe je dat zorgvuldig, dan hoef je volgend jaar niet opnieuw te worstelen met de lampjes.

Volgend jaar geen frustratie? Kerstverlichting opbergen doe je zo:

Makkelijk: gebruik een haspel

Geen zin in DIY? Gebruik dan een speciale haspel voor het opruimen van kerstverlichting. Hiermee wikkel je snoeren eenvoudig op zonder geknoei. Voor een paar euro koop je al een kunststof haspel met slimme klemmetjes. Ze zijn er in verschillende formaten, van platte modellen tot ronde uitvoeringen die je kunt koppelen.

Haspel en lichtsnoer in één

Is het tijd voor een nieuw lichtsnoer en wil je de kerstversiering volgend jaar aanpakken als een pro? Dan heeft het Zweedse merk Konstsmide een lichtsnoer op een kabelhaspel voor je in het assortiment. Vooral handig als je een enorme boom in de tuin wilt verlichten of de hele pui van lampjes wilt voorzien. Hij is er zelfs met 42 meter aan lichtsnoer, en dan komt een haspel wel heel erg van pas.

Kerstverlichting recyclen of weggooien

Wanneer de knopen in het lichtsnoer hebben gezorgd voor kortsluiting in je hoofd en ontrafelen niet meer mogelijk is, dan kun je er misschien nog iets anders mee doen. Een niet al te lang snoer verstop je in een kerstster van karton voor wat extra sfeerverlichting voor het raam. Of leg het snoer onder een grote glazen stolp of in een vaas. Duurzame recycle-ideeën voor kerstlampen en -versiering vind je ook op dit Pinterestboard van Milieucentraal.

Is het echt tijd om afscheid van elkaar te nemen, gooi het snoer dan niet in de gewone afvalbak. Kerstverlichting heeft meestal een snoer en valt daardoor onder de categorie elektrische apparaten. Soms kun je ze kwijt in speciale Wecycle-bakken bij bouwmarkten of supermarkten. Je kunt ze natuurlijk ook naar de milieustraat brengen.