Wat is vrije software en wat zijn de voordelen ervan?

Propriëtaire software is in handen van de eigenaar, meestal een groot bedrijf als Google of Microsoft, en het is helaas al vaker gebeurd dat eigenaars misbruik maken van de beslotenheid van hun programmatuur. Zo komt het regelmatig voor dat gegevens van de gebruiker heimelijk worden doorgesluisd, er ongemerkt achterdeurtjes worden ingebouwd of de makers misbruik maken van drm-technieken (digital rights management) om vervelende beperkingen op te leggen. 

Vrije software gaat hier tegenin, maar de definitie hiervan is niet zo eenduidig als die wel lijkt. Je mag het om te beginnen niet verwarren met kosteloos, ook al is die software meestal gratis. Het is evenmin een synoniem van opensource, want bij opensource worden ook wel licenties geaccepteerd die in de filosofie van vrije software te beperkend zijn.

Hoewel de definitie van vrije software in de loop der jaren frequent werd herzien, houdt echt vrije software in dat je als gebruiker over vier essentiële vrijheden beschikt. Je mag het programma gebruiken voor elk doeleinde, je mag de broncode bestuderen en naar willekeur aanpassen, en je mag originele kopieën én kopieën van je aangepaste versies verspreiden.

Kritiek

Wanneer je gebruikmaakt van een externe cloudserver, loop je als gebruiker niet alleen het risico op privacyschending door het uploaden van persoonlijke gegevens, je hebt ook helemaal geen controle over wat de software precies uitvoert. Sterker nog, je hebt niet eens een uitvoerbaar bestand in handen.

Zulke diensten worden doorgaans onder de neutrale noemer ‘cloud computing’ of SaaS (Software as a Service) verpakt. Maar volgens Richard Stallman, een notoire voorvechter van vrije software, kun je beter van SaaSS (Service as a Software Substitute) spreken. 

Een bedrijf zet een netwerkserver op, laat die (hopelijk alleen goedaardige) computertaken uitvoeren zoals tekstvertaling of documentbewerking, en nodigt vervolgens gebruikers uit om zijn server te gebruiken in plaats van de eigen computer. Stallman spaart zijn kritiek niet: “SaaSS is als het uitvoeren van propriëtaire software die is voorzien van spyware en een universele achterdeur.”

Volgens Stallman zouden gedecentraliseerde P2P-oplossingen met end-to-end encryptie een alternatief kunnen vormen voor allerlei populaire webapplicaties. Die software ziet hij het liefst uitgegeven worden onder een copyleft-licentie als GNU Affero GPL, omdat de software dan makkelijker kan worden omgezet in server-gebaseerde programma’s.

In plaats van ‘rentware’ in te zetten bij een SaaS-provider, lijkt het opzetten van eigen servers ons in de tussentijd de aangewezen uitweg voor wie privacy en vrijheid hoog in het vaandel draagt.

Voorbeelden van vrije software

Als je op zoek gaat naar netwerkservices met niet-propriëtaire software, vind je op de pagina Awesome-Selfhosted een lijst met meer dan duizend kandidaten, opgedeeld in zo’n 45 rubrieken, waaronder Analytics, Blogging Platforms, File Sharing and Synchronization, Media Streaming enz. Circa 470 van deze diensten zijn uitgebracht onder een GPL-licentie, waarvan zo’n 140 met GNU Affero GPL; onderaan de webpagina vind je nog andere licentiemodellen in een lijst.