Kort na het inschakelen van je pc geeft je besturingssysteem de eerste tekenen van leven, zoals een logo of een welkomstscherm. In de tussentijd moet er heel wat gebeuren om de opstart van het besturingssysteem mogelijk te maken. Uefi, dat tussen de systeemfirmware en het besturingssysteem zit, maakt dat mogelijk.

Uefi (Unified Extensible Firmware Specification) is een specificatie die een software-interface definieert tussen de systeemfirmware en een besturingssysteem. Uefi kun je zien als de opvolger van het bios en is vooral bedoeld om het initiële opstartproces veiliger, sneller en flexibeler te maken.

Er wordt vaak gezegd dat uefi een complete vervanging is van het aloude bios (Basic Input Output System), maar dat is niet helemaal correct. Immers, zowel ‘legacy’- als uefi-gebaseerde moederborden hebben bios-rom’s aan boord. Die bevatten firmware die instaat voor de initiële opstartconfiguratie voordat programmacode in het geheugen wordt geladen en uitgevoerd.

Het belangrijkste verschil tussen de firmware van een legacy-bios en van een uefi-bios is waar die code wordt opgehaald, hoe het systeem voor de uitvoering van die code wordt voorbereid en welke extra functies voor die code beschikbaar zijn.

Legacy-bios

Om te begrijpen waarom uefi nodig was, is enig inzicht in het traditionele legacy-bios nodig. Op zo’n legacy-systeem voert het bios de gebruikelijke initialisaties uit, zoals de configuratie van de geheugencontroller, de pci-bus en de grafische kaart. Vervolgens valt het systeem tijdelijk terug in een neerwaarts-compatibele ‘real mode’, met slechts ca. 1 MB direct aanspreekbaar geheugen. Dat was knap lastig voor fabrikanten van bijvoorbeeld interfaces als usb, eSATA en thunderbolt knap lastig.

Verder, om te kunnen booten, verwacht dit bios ook een mbr-partitie (Master Boot Record) op de eerste fysieke schijfsector. Aangezien de partitietabel het aantal sectoren (standaard 512 bytes) via een 32bit-waarde aangeeft, levert dat een maximale bootschijf-grootte van zo’n 2 TB op, wat tegenwoordig erg beperkt is. Ondanks enkele zinvolle uitbreidingen, waaronder ACPI (Advanced Configuration and Power Interface), is het legacy-bios er niet in geslaagd alle moderne ontwikkelingen en systeemvereisten bij te houden.

Van IBI naar uefi

Uefi lost dergelijke tekortkomingen op en heeft nog enkele nuttige extra’s. Alles begon met de efi-specificatie, zijn beurt de verderzetting van het IBI-project (Intel Boot Initiative) uit 1998. Deze specificatie werd ontwikkeld door Intel bij het lanceren van de Itanium server-processors. Het bedrijf zocht namelijk naar een flexibelere methode voor de controletransitie tussen de hardware en het besturingssysteem.

De Itanium-servers leverde helaas niet het gehoopte succes op en het efi-project kwijnde weg, tot efi 1.1 door het Unified EFI Forum werd opgepikt, met als resultaat de release van uefi 2.0 begin 2006. Intussen hebben vele tientallen bedrijven zich hierbij aangesloten.

©PXimport

Basiskenmerken

Uefi bracht al meteen enkele verbeteringen. Terwijl een legacy-bios standaard beperkt is tot een 16bit-processormodus, kan uefi zowel met 32- als 64bit-modi overweg. Firmware-implementaties met een 64bit-uefi ondersteunen overigens de zogenoemde ‘long mode’ waardoor applicaties reeds in de PE-omgeving (Preboot Environment) via 64bit-geheugenadressering al het beschikbare geheugen kunnen aanspreken. Dit vereist dan wel een match tussen de firmware en de besturingssysteem-bootloader en kernel: 64bit-uefi-firmwares kunnen dus uitsluitend een 64bit-besturingssysteem laden.

Uefi definieert ook een nieuwe standaardlay-out voor de partitietabel, de gpt (Guid Partition Table). Die rekent met enkele vervelende beperkingen van mbr af: in theorie zijn nu 128 primaire partities mogelijk tot wel 9,4 ZB (zettabyte).

Ook het eigenlijke bootproces is nu veel flexibeler. Zo kan uefi-firmware een willekeurige uefi-applicatie – lees: een pe-executable – in een geheugenadres laden dat tijdens runtime wordt bepaald. Zo’n applicatie kan de controle ook weer teruggeven aan de firmware, waarna die naar een ander bootmedium zoekt of bijvoorbeeld een diagnostisch menu toont.

Bij het uitvoeren van zo’n applicatie geeft de firmware tevens een systeemtabel door met verwijzingen naar allerlei informatie die relevant is voor het besturingssysteem, zoals acpi-tabellen en de geheugenmap. Er zijn trouwens verschillende types – zinvolle – uefi-applicaties mogelijk, waaronder configuratie- en optimalisatietools, diagnostische tools en beveiligingsapplicaties, zoals antimalwarescanners en schijfencryptietools.

Booten met klasse

Een speciaal soort uefi-applicaties zijn de besturingssysteem-bootloaders, die uiteindelijk de controle doorgeven aan het besturingssysteem. Uefi hangt dus niet af van een vaste bootsector, zoals bij het legacy-bios. Uefi kan zo’n besturingssysteem-bootloader (mede op basis van de systeemarchitectuur) immers automatisch detecteren, wat ook het opstarten van verwijderbare media vereenvoudigd. Zo is het standaardpad naar zo’n besturingssysteem-bootloader op een x86-64-machine /efi/BOOT, op een doorgaans verborgen en fat-geformatteerde efi-systeempartitie oftewel ESP, met als eigenlijke bootloaders bijvoorbeeld bootx64.efi of grubx64.efi.

Om voor gebruikers van wat oudere systemen de overgang van het legacy-bios (ook wel uefi-klasse 0 genoemd) naar uefi te vergemakkelijken, werd het uefi-platform in een aantal klassen onderverdeeld. Veel besturingssystemen in de beginjaren van uefi waren namelijk niet geschikt voor uefi en daarom werd met uefi-klasse 1 een speciale csm-modus ontwikkeld (Compatibility Support Module) die standaard een klassieke bios-interface te zien gaf, zodat de gebruiker niets van uefi merkt.

Veel huidige systemen werken nog met klasse 2, waarbij de gebruiker in principe zelf kan schakelen tussen uefi en csm-legacy bios. Inmiddels heeft Intel de ondersteuning voor csm beëindigd en ondersteunt het bedrijf alleen zuivere uefi (klasse 3). Dit betekent direct het einde van 32bit-besturingssystemen.

©PXimport

Secure boot

Vanaf uefi-versie 2.2 werd tot slot ook stevig aan de veiligheid van het systeem gesleuteld, met de invoering van secure boot, een functie die tot en met uefi-klasse 3 nog kan worden uitgeschakeld (wat met hogere klassen niet langer het geval zal zijn).

Kort door de bocht beveiligt deze functie het bootproces door te verhinderen dat drivers en besturingssysteem-loaders worden geladen die niet over een geldige digitale handtekening beschikken. Dit wordt gecontroleerd via een lokaal vertrouwd certificaat of door de binaire checksum te vergelijken met een vooraf goedgekeurde lijst. Deze wordt opgeslagen als efi-variabelen in niet-vluchtig geheugen (dat door de uefi-firmware ook wordt gebruikt voor allerlei configuratiedata).

Secure boot wordt inmiddels breed ondersteund, door Windows bijvoorbeeld vanaf Windows 8 en door Ubuntu vanaf versie 12.04.2.

Bij ID.nl zijn we dol op kwaliteitsproducten waar je niet de hoofdprijs voor betaalt. Een paar keer per week speuren we binnen een bepaald thema naar zulke deals. Zoek je een goede tablet met een riant scherm? We hebben vijf interessante producten voor je op een rijtje gezet.

Samsung Galaxy Tab S9+ WiFi

Zoek je een krachtige tablet met een groot scherm? De Samsung Galaxy Tab S9+ WiFi heeft een indrukwekkend amoledscherm van 12,4 inch. Dat is een prettig formaat om bijvoorbeeld de digitale krant te lezen of Netflix-series te bingewatchen. Verder draait de aanwezige Qualcomm Snapdragon 8 Gen 2-processor zijn hand niet om voor zware taken, zoals het spelen van 3D-games of monteren van video's. Deze chipset bevat acht rekenkernen waarvan de snelste cores zijn afgeregeld op een maximale klokfrequentie van 3,36 GHz. In combinatie met 12 GB werkgeheugen kun je vlot op deze tablet werken. Gebruik hiervoor eventueel de bijgesloten drukgevoelige stylus.

Voor beeldbewerkingen komt de respectabele resolutie van 2800 × 1752 pixels goed van pas. Foto's en video's ogen hierop haarscherp. Daarnaast ondersteunt het amoledscherm een vernieuwingsfrequentie van 120 hertz. Je speelt dus snelle games zonder haperingen. De basisuitvoering heeft 256 GB interne opslag. Kies tussen de kleurstellingen grafiet en beige. Je kunt de Galaxy Tab S9+ WiFi ook met 512 GB interne opslag kopen (grafiet/beige). Overigens heeft de waterdichte behuizing een microSD-kaartslot, waardoor je de opslagcapaciteit eenvoudig met maximaal 1 TB kunt uitbreiden. Tot slot is er nog een uitvoering met ondersteuning voor mobiel internet (5G) verkrijgbaar.

Xiaomi Pad 6

De Xiaomi Pad 6 is een krachtige tablet die zich richt op zowel entertainment als productiviteit. Het absolute hoogtepunt is het 11-inch WQHD+ scherm met een verversingssnelheid van 144Hz. Dit zorgt voor een aanzienlijk vloeiender beeld. Onder de motorkap vind je een snelle Snapdragon 870-processor, waardoor zware apps en games moeiteloos draaien.

De tablet heeft een luxe, volledig metalen behuizing en vier luidsprekers met Dolby Atmos-ondersteuning voor een ruimtelijk geluid. De accu van 8840 mAh gaat lang mee en laadt snel op (33W). Let wel dat de optionele stylus niet standaard wordt meegeleverd.

OnePlus Pad

Je koopt met de OnePlus Pad een grote tablet voor een schappelijke prijs. Het lcd-scherm van 11,61 inch bevat 2800 × 2000 pixels, waardoor je films, series en tv-programma's in Full-HD-kwaliteit kunt bewonderen. Er is 128 GB opslagcapaciteit ingebouwd. Naast huisvesting van Android en alle apps blijft er dus nog voldoende ruimte over voor eigen data. Gunstig voor het geval je bijvoorbeeld een complete serie van Netflix offline wilt bekijken. Games zien er trouwens ook fraai uit, want het scherm ondersteunt een hoge vernieuwingsfrequentie van 144 hertz.

Voor het rekenwerk is een octacore-processor van MediaTek verantwoordelijk. De rapste kern levert een maximale kloksnelheid van 3,05 GHz. Daarnaast is er een geheugenmodule met 8 GB RAM geïntegreerd. De OnePlus Pad leent zich prima voor alledaagse toepassingen, terwijl je bijvoorbeeld ook eens een foto kunt bewerken. Deze groene tablet is met zijn aluminium behuizing een echte blikvanger!

Lenovo Tab P12 (ZACH0112SE)

Op zoek naar een betaalbare tablet met een groot scherm? Dan zit je met de Lenovo Tab P12 wel goed, want dit apparaat heeft een indrukwekkende schermdiagonaal van 12,7 inch. De resolutie is met 2944 × 1840 pixels eveneens prima op orde, zodat je foto's en video's in een hoge kwaliteit kunt bekijken. Verder heeft de fabrikant ook aan een goed geluid gedacht. De metalen behuizing bevat vier minispeakers van het bekende audiomerk JBL. Een bluetooth-koptelefoon koppelen kan uiteraard ook.

De Tab P12 is met name geschikt voor alledaagse apps, zoals Facebook, YouTube, Chrome en simpele spelletjes. Voor veeleisende 3D-games en andere zware toepassingen heeft de MediaTek Dimensity 7050-processor iets te weinig power. Zes rekenkernen presteren op 2 GHz, terwijl de twee resterende cores zijn geklokt op 2,6 GHz. Deze tablet heeft daarnaast 8 GB werkgeheugen en 128 GB interne opslag. Overigens breid je de opslagcapaciteit makkelijk uit met een eigen microSD-kaart van maximaal 1 TB. Lenovo levert bij dit product een stylus mee. Benieuwd naar ervaringen van andere gebruikers? Lees dan deze reviews op Kieskeurig.nl.

Lenovo Tab M11 (ZADA0134SE)

Lenovo bewijst met zijn Tab M11 dat een goede tablet helemaal niet zo veel geld hoeft te kosten. Zo komen diverse onafhankelijke testers op Kieskeurig.nl tot een gemiddelde score van een 9. Vaak benoemde pluspunten zijn onder meer de hoge beeldkwaliteit, de lange accuduur en het goede geluid. Verder vinden gebruikers het prettig dat er al een stylus is inbegrepen. Handig voor wie graag tekeningen of handgeschreven notities maakt. Het lcd-scherm telt 1920 × 1200 pixels. De resolutie is weliswaar wat lager vergeleken met die van duurdere modellen, maar je kunt nog altijd films in Full-HD-kwaliteit streamen. De beelden ogen op het 11inch-scherm dan ook scherp. Ondanks de lage aanschafprijs heeft deze stevige tablet een metalen behuizing.

Voor het opslaan van apps en eigen data bevat de Tab M11 128 GB intern geheugen. Breid dat desgewenst uit met een eigen microSD-kaart van maximaal 1 TB. Het rekencentrum bestaat uit de veelgebruikte MediaTek Helio G88-processor en 4 GB werkgeheugen. Voor basistaken als e-mailen, internetten, webwinkelen en video's streamen is dat ruimschoots voldoende. Nuttig om te weten is dat Lenovo tot januari 2028 software-updates levert, zodat je het apparaat de komende jaren veilig kunt blijven gebruiken.

Het Nederlandse Fairphone vernieuwt zijn Fairbuds XL-hoofdtelefoon. De 2025-editie ziet er fris uit en moet beter geluid bieden dan zijn voorganger. In deze review lees je hoe de 249 euro kostende hoofdtelefoon bevalt.

Fairphone staat bekend om zijn focus op duurzame producten, gemaakt van zo eerlijk gewonnen grondstoffen en in elkaar gezet door Aziatische fabrieksarbeiders die beter behandeld en betaald worden dan gemiddeld in sector. Fairphone's producten zijn daarom wat duurder dan veel concurrerende producten, maar het duurzame karakter kan je wel een beter gevoel geven.

Modulair ontwerp

Als je minder geeft om deze vorm van duurzaamheid, kan de Fairphone Fairbuds XL (2025) nog steeds interessant zijn. Deze hoofdtelefoon is namelijk ook duurzaam voor jou als gebruiker. Je kunt belangrijke onderdelen van de hoofdtelefoon zelf loshalen en vervangen. Fairphone verkoopt reserve-onderdelen via zijn webwinkel, variërend van een batterij en hoofdband tot oorschelpen. De prijzen zijn sympathiek en de uitlegvideo's duidelijk. Bovendien heb je geen speciaal gereedschap nodig om een eventuele reparatie uit te voeren. Echt iedereen die de uitlegvideo bestudeert, lukt het. Mooi, want dankzij deze filosofie kun je de Fairbuds XL (2025) langer blijven gebruiken dan een niet-repareerbare hoofdtelefoon. Dat is op zijn beurt ook weer beter voor het milieu, omdat je een elektronica-aankoop uitstelt.

©Rens Blom

©Rens Blom

Heb je al een Fairbuds XL (2023), dan kun je die upgraden. Fairphone verkoopt de vernieuwde drivers (die beter geluid bieden) en oorkussens (die prettiger dragen) los en heeft ze zo gemaakt dat je ze in je bestaande hoofdtelefoon kunt stoppen. Een bijzondere strategie die wij wel waarderen.

Draagcomfort

Als hoofdtelefoon zelf bevalt de Fairbuds XL (2025) goed, zonder op te vallen in dit prijssegment. Hij draagt comfortabel, is opvouwbaar en heeft knopjes bij de oorschelpen die goed op de tast vindbaar zijn. Via de knopjes kun je bijvoorbeeld de ANC-modus inschakelen, die omgevingsgeluiden dempt. De ANC-modus van de Fairphone-hoofdtelefoon werkt aardig maar kan zeker niet tippen aan die van sommige concurrenten. Sony's WH-1000XM5 is al wat ouder, maar kost nu evenveel als de Fairbuds XL (2025) en biedt duidelijk betere onderdrukking van omgevingsgeluiden. Een dergelijke vergelijking kunnen we ook maken voor de transparantiemodus, die omgevingsgeluiden realistisch moet binnenlaten. Deze modus is handig als je de hoofdtelefoon draagt tijdens het fietsen of wandelen.

De accu gaat bij ons gebruik circa 28 uur mee. Een nette score voor een midrange tot afgeprijsde premium hoofdtelefoon. Opladen duurt best lang via de usb-c-poort. Overigens kun je via een geschikte usb-c-kabel ook bedraad muziek luisteren als je de hoofdtelefoon koppelt met bijvoorbeeld je smartphone.

©Rens Blom

Geluidskwaliteit

Het belangrijkste onderdeel van een hoofdtelefoon is zijn geluidskwaliteit. De Fairbuds XL (2025) klinken overwegend goed, zeker voor wie populaire muziek luistert via streamingdiensten als Spotify. De bas van de hoofdtelefoon vinden we echter wat beperkt, ook al zegt Fairphone dat de bas is verbeterd ten opzichte van de Fairbuds XL uit 2023. De vorige hoofdtelefoon hebben we niet bij de hand, dus wij kunnen deze vergelijking niet maken. Voor podcasts is de 2025-editie van de hoofdtelefoon prima geschikt.

©Rens Blom

Fairbuds-app

Fairphone biedt een gratis smartphone-app waar je de hoofdtelefoon aan kunt koppelen. Deze app is vernieuwd bij de lancering van de Fairbuds XL (2025) en dat was naar onze mening hard nodig. De vorige app had namelijk een onlogische en beperkte equalizer. In de nieuwe app kun je het geluid meer naar eigen hand instellen. De app kan de software van de hoofdtelefoon ook updaten. Verder is de app nog steeds vrij basaal in vergelijking met de apps van merken als Sony en JBL, maar dat komt vooral omdat de Fairbuds XL (2025) weinig poespas biedt.

©Rens Blom

Conclusie: Fairphone Fairbuds XL (2025) kopen?

De Fairphone Fairbuds XL (2025) is niet de hoofdtelefoon met de beste prijs-kwaliteitsverhouding, want voor 249 euro koop je modellen die beter klinken en geavanceerdere functies hebben. Maar die hoofdtelefoons kun je matig tot niet zelf repareren als er een defect optreedt. Juist op dat vlak heeft Fairphone een grote troef in handen, want de Fairbuds XL (2025) kun je grotendeels zelf repareren. Bovendien is de hoofdtelefoon zo duurzaam mogelijk gemaakt. De hoofdtelefoon heeft zo een duidelijke doelgroep: mensen die duurzaamheid belangrijker vinden dan het beste geluid of de meeste snufjes. Voor die doelgroep is het goed om te weten dat de Fairbuds XL (2025) een prima indruk achterlaat.