Wie is er verantwoordelijk voor het rijgedrag van de zelfrijdende auto?
Autorijden geeft een gevoel van vrijheid. Door de komst van de zelfrijdende auto kan dat weleens veranderen. In ruil voor vrijheid achter het stuur gaan zelfrijdende voertuigen het verkeer een stuk veiliger maken. Maar rijden op de automatische piloot is nog niet zonder gevaar. Daarom is het belangrijk om te weten wie moet opdraaien voor de schade als jouw zelfrijdende auto een slechte chauffeur blijkt te zijn.
De hoeveelheid blikschade gaat volgens het Verbond van Verzekeraars de komende jaren afnemen. Dat komt door de ontwikkeling van technologische hulpmiddelen zoals achteruitrijdcamera’s en parkeersensoren. Alleen horen er bij nieuwe technieken ook nieuwe risico’s. Zo kan complexe autosoftware vastlopen of bugs vertonen. Ook kunnen voertuigen met een internetverbinding worden gehackt. Diverse securitybedrijven waarschuwen dat auto’s vaker het doelwit zullen worden voor cyberaanvallen. Zo wordt de kans dat een auto bij de garage wordt besmet met malware steeds groter.
Daarom is het belangrijk om te weten wie verantwoordelijk is als de software in je voertuig niet goed functioneert. Want ben je zelf als autobezitter aansprakelijk of kun je aankloppen bij de dealer of softwarefabrikant?
Op tijd ingrijpen
In Nederland werken de meeste autoverzekeringen op basis van bezit. Als je eenmaal een auto hebt aangeschaft, moet je deze verplicht verzekeren. Bij een ongeluk draait de bestuurder die een fout maakt op voor de schade. Dit principe is alleen erg lastig toe te passen als een auto door een softwareprogramma wordt bestuurd. De inzittende heeft met een automatische piloot geen directe invloed op het rijgedrag van het voertuig.
Als je telkens je handen aan het stuur móét hebben, waarom zou je dan niet zelf rijden?
Vaak kan bij zelfrijdende auto’s nog wel worden ingegrepen in geval van nood. Hierdoor kan het voor de vraag wie aansprakelijk is, uitmaken of de inzittende wel of niet de handen aan het stuur had tijdens een ongeval. Want kon er nog op tijd worden ingegrepen om de schade te voorkomen? Als het antwoord 'ja' is, kun je als inzittende aansprakelijk worden gesteld. Als je altijd moet kunnen ingrijpen, kun je net zo goed zelf weer achter het stuur kruipen.
Leveranciers dekken zich in
Na een dodelijk ongeval met een Tesla Model S wijzen veel partijen op de verantwoordelijkheid van de autosoftwareproducent. Van Tesla wordt geëist dat het de veiligheid van de software garandeert. Het is echter nagenoeg onmogelijk foutloze software te schrijven.
Softwareleveranciers kunnen daarom niet altijd verantwoordelijk worden gehouden voor gebreken in hun producten. Meestal wordt software 'as is' aangekocht, waarbij de fouten in de programmatuur automatisch worden geaccepteerd bij de aankoop van een product. Dit komt doordat leveranciers in de kleine lettertjes zoveel mogelijk afstand doen van hun verantwoordelijkheidspositie en daar niet snel over in onderhandeling gaan. Als je per se een zelfrijdende auto wilt aanschaffen, is de kans groot dat je handtekening komt te staan onder een overeenkomst die vooral gunstig is voor de leverancier.
Verwachtingen zijn doorslaggevend
Het gaat om 'redelijke verwachtingen' bij de aankoop
Bij het claimen van schade bij een softwareleverancier zijn de (redelijke) verwachtingen van de klant meestal van doorslaggevend belang. Als de leverancier heeft beloofd dat parkeersoftware gegarandeerd schadevrij werkt, dan moet hij opdraaien voor de schade als de auto tijdens het inparkeren tegen een lantaarn opbotst. Het is daarom verstandig om vooraf de productspecificaties en handleiding goed door te lezen. Daarin staat niet alleen waar je recht op hebt. Het kan ook zijn dat daarin duidelijk wordt aangegeven dat de zelfrijdende auto veel sturing nodig heeft.
De autodealer kan ook worden aangesproken als een zelfrijdende auto tegenvalt. Wanneer de dealer door reclame of door bepaalde uitspraken verkeerde verwachtingen bij jou als koper heeft gecreëerd, kan je het recht hebben de koop terug te draaien. Daarvoor moet je wel kunnen aantonen dat je de auto nooit had aangeschaft als je wel een goed beeld had gehad van het product. In de praktijk proberen softwareleveranciers aansprakelijkheid vaak af te schuiven op de dealers als tussenpersoon. Die accepteren dat vaak vanwege hun afhankelijkheid van de leverancier.
Auto op tijd updaten
Op dit moment zijn Nederlandse autobezitters verantwoordelijk voor de staat van hun auto. Volgens het Centraal Planbureau (CPB) kan dit maar beter veranderen als de zelfrijdende auto in Nederland wordt geïntroduceerd. Om de veiligheid op de weg te waarborgen, is het volgens het CPB wenselijker als de leverancier verantwoordelijk wordt voor het onderhoud van de autosoftware. In de Risicorapportage Cyberveiligheid van het CPB staat dat niet van consumenten kan worden verwacht dat ze hun software altijd up-to-date houden. Als je alleen al kijkt naar de staat van pc’s, is het niet ondenkbaar dat mensen het updaten overslaan, wat levensgevaarlijk kan zijn.
Je kunt niet van consumenten verwachten hun computer up-to-date te houden
Aan de andere kant houden verzekeringsmaatschappijen wel rekening met het maatschappelijk belang. Zo willen ze de kosten voor schadeherstel zo laag mogelijk houden en hebben ze belang bij het aanbieden van een aantrekkelijke premie. Autoleveranciers zullen meer handelen vanuit economisch belang, waardoor verandering in de aansprakelijkheidspositie een stijging in de kosten met zich mee kan brengen.
Toekomstbestendig beleid
Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is op dit moment bezig met nieuw beleid voor zelfrijdende auto’s. Voor experimenten met zelfrijdende auto’s op de openbare weg is namelijk ontheffing van de Wegenverkeerswet nodig. Dit komt doordat een computerprogramma dat een auto bestuurt, onmogelijk onder de wettelijke definitie van ‘bestuurder’ kan vallen. Het is daarom niet toegestaan om zelfrijdende auto’s zonder inzittende te testen. Die test is wel noodzakelijk, omdat ook rekening moet worden gehouden met de reactie van mensen op een auto zonder menselijke bestuurder.
Als de experimenten in Nederland succesvol zijn, zal de zelfrijdende auto breder worden ingezet. Tegen die tijd worden er zware technische eisen gesteld aan het voertuig en de inzittenden, die bijvoorbeeld nog wel over een rijbewijs moeten beschikken. Autobezitters kunnen maar beter gewend raken aan het updaten van hun computer, want het kan zijn dat het missen van een update binnenkort fataal kan worden.
