Je hoeft je tegenwoordig zelden nog af te vragen of een muis die je op het oog hebt überhaupt wel goed is. Vanaf circa 50 euro is het nagenoeg onmogelijk om een echt slechte muis te vinden. Het is voor fabrikanten zo eenvoudig om een degelijke muis te maken, dat er als het ware een overschot aan “goede” muizen is ontstaan. De truc is dan ook om het juiste muisje voor het juiste baasje te vinden. In dit artikel leggen we uit waar je bij aanschaf op moet letten en testen we de elf beste muizen van dit moment voor de meest voorkomende doeleinden.

Het beste advies dat we kunnen geven is dat er niet zoiets is als één beste muis of één beste muis voor iedereen. Verschillende muizen dienen verschillende doelgroepen en zelfs daarbinnen is nog veel ruimte voor subjectieve overwegingen.

De vraag of een kleine, middelgrote of juist grote muis bij jou past, is bijvoorbeeld iets wat je vooral zelf bepaalt. Maar ook het aantal knoppen, of je wel of geen rgb-verlichting wilt, en of je graag draadloos wilt of niet is helemaal aan jou. Het is vooral belangrijk om in kaart te brengen wat je met de muis wilt gaan doen, welke aspecten belangrijk zijn en wat je persoonlijke voorkeuren zijn.

Sensor en kliks

Eén aspect waar elke fabrikant graag mee te koop loopt (en dat vaak als eerste wordt genoemd) is de maximale dpi; hoeveel pixels (dots) per inch beweging de muis kan registreren. Dit gebruiken fabrikanten als primaire indicatie van hoe accuraat en dus hoe goed een muis is.

Maar juist die specificatie is totaal niet relevant in de beoordeling van de kwaliteit en mag je negeren. De beste muizen volgen de bewegingen van je hand perfect. Maar of dat ook geldt voor de muis die je op het oog hebt, leer je alleen door deze te testen. Je kunt het niet uit de specificaties opmaken.

We bespreken de werkelijke sensorprestaties dan ook in elk van de individuele productbesprekingen en laten deze zwaar meewegen in de eindbeoordeling. Maar nogmaals, het is zeldzaam dat een muis van 50 euro of meer slecht is en/of een slechte sensor gebruikt.

Ook de gebruikte switches zijn cruciaal. Die dienen scherp te zijn en vlot te reageren, en zijn dus een belangrijk onderdeel van onze beoordeling. Vooral voor gamers is een goede klik onmisbaar, maar uiteindelijk wordt niemand blij van een sponzige klik, ook niet op kantoor.

In grote lijnen hoeven we geen onderscheid te maken tussen gamemuizen en muizen voor kantoorgebruik. Ook niet-gamers profiteren immers van een accurate sensor en een goede, snelle klik. Een goede gamemuis is dus normaliter ook een goede muis voor creatieve of office-applicaties. Andersom hoeft dat trouwens niet zo te zijn: er zijn specifieke kantoormuizen die niet ideaal zijn voor gaming.

Draadloos en software

Secundaire eigenschappen die we wel objectief kunnen beoordelen, zijn draadloze prestaties bij draadloze muizen en de software. Vroeger waren draadloze muizen trager en gevoelig voor storingen, maar de betere muizen van dit moment zijn dat niet meer. Het snelheidsverschil tussen een goede draadloze muis en een goede bedrade muis is nagenoeg niet te meten, laat staan te merken.

Draadloze muizen zijn normaliter wel duurder, maar geven je ook meer bewegingsvrijheid. Objectieve bezwaren zijn er dus niet als de muis een snelle draadloze verbinding biedt, zolang je maar bereid bent er meer voor te betalen. Bij de software kijken we met name naar de functionaliteit en uitstraling. Vooral op dat laatste valt vaak nog iets aan te merken.

De beste muizen voor allround gebruik

Heb je specifieke wensen of speel je vooral één gamegenre, dan is het raadzaam om je muis daarop af te stemmen. Voor algemeen gebruik, en voor gamers die graag verschillende genres door elkaar heen spelen en verwachten dat hun muis daar ook prima mee uit de voeten kan, beginnen we met enkele algemene adviezen.

De beste allround muis tot 40 euro: Steelseries Rival 3

De Steelseries Rival 3 is een van de beste allround muizen voor gaming en algemeen gebruik voor een redelijke prijs. De sensor doet niet onder voor menig duurder alternatief en is zelfs voor professionele gamers prima te noemen. De vorm is ook erg veilig voor zowel kleine als middelgrote handen, of zelfs grotere handen in combinatie met een lichte muisgrip.

De bouwkwaliteit is goed, de switches voelen goed en de software is keurig. De meeste goedkopere muizen doen op een van de genoemde punten wel een concessie, maar dat is hier gewoon niet het geval. Niets is uitzonderlijk en hij mist wat van de luxe van sommige duurdere alternatieven, maar Steelseries maakt geen fouten en levert hiermee een muis af waar praktisch iedereen mee uit de voeten kan.

©PXimport

Steelseries Rival 3

Prijs
€ 39,-
Website
www.steelseries.com7Score70

De beste allround muis tot 70 euro: Logitech G502 Hero

Wil je meer dan iets basaals, maar ook niet té veel uitgeven, dan is de Logitech G502 Hero het overwegen waard. Logitech’s dominante positie op gebied van muizen zien we terug in de goede bouwkwaliteit en vooral de vormgeving van deze allround gamemuis. De rechtshandige ergonomische vorm is prettig in gebruik en ontspannend voor zowel kleine als middelgrote handen.

Ook aan de positie van de vele extra knoppen ben je zo gewend. Het zijn al die extra knoppen die de G502 een interessante keuze maken voor liefhebbers van diverse gamegenres of creatieve applicaties. De sensorprestaties zijn uiteraard uitstekend, die staan geen enkel doeleinde in de weg, en elk van de knoppen heeft een aangename, scherpe klik.

Logitechs software is eveneens uitstekend en zo laat de G502 Hero eigenlijk weinig te wensen over voor algemeen gebruik. Alleen de draadloze functionaliteit ontbreekt, al kun je eventueel een draadloze G502 Lightspeed overwegen als je de rest aantrekkelijk vindt klinken. Voor dat model mag je wel 120 euro reserveren.

©PXimport

Logitech G502 Hero

Prijs
€ 64,-
Website
www.logitech.com9Score90

De beste allround muis tot 120 euro: Steelseries Rival 650

©PXimport

De Steelseries Rival 650 is in alle opzichten een luxere muis. Stevig, duidelijk beter afgewerkt dan praktisch elke concurrent en met aantrekkelijke rgb-verlichting. Ook is hij draadloos en hebben alle knoppen een aangename, veelal iets zwaardere klik. Hij is iets langer dan gemiddeld, maar in grote lijnen nog altijd een muis voor gemiddeld grote handen.

De zijkanten zijn los te klikken, waarna je acht extra gewichtjes naar eigen inzicht kunt gebruiken om de muis te verzwaren of anders te balanceren. De opvallendste eigenschap is de extra sensor om te voorkomen dat de cursor beweegt bij het optillen van de muis, een functie die goed werkt en merkbaar is in fps-games. Zeker vergeleken met de betaalbare Rival 3 voel je dan het verschil.

De sensor zelf is ook haarscherp en goed naar het oppervlak te kalibreren. Hoewel de zijkanten iets glad aanvoelen, merken wij daar uiteindelijk weinig van als we fanatiek aan het gamen zijn. De extra aandacht aan de sensor en draadloze functionaliteit leidt wel tot een meerprijs, maar dan krijg je ook iets wat duidelijk van een andere categorie is.

Steelseries Rival 650

Prijs
€ 113,-
Website
www.steelseries.com10Score100

De beste muizen voor fps-gamers

Fps-games (first person shooters) behoren tot de populairste games van dit moment. Oudjes als CS:GO doen het nog altijd erg goed, en jongere games als Fortnite en Warzone trekken dagelijks makkelijk miljoenen spelers.

Echte fps-muizen hebben twee specifieke eigenschappen: een extreem laag gewicht, zodat je nóg sneller bent, en een extreem flexibele kabel die geen weerstand biedt. Bijkomend voordeel: ben jij iemand die snel last krijgt van pols of arm? Dan is een lichte muis ook beduidend minder belastend voor je arm en zodoende ook voor algemeen gebruik een serieuze overweging!

De beste betaalbare fps-muis: Cooler Master MM710

Cooler Master was niet de eerste fabrikant die aan kwam zetten met een vederlichte muis die als een soort gatenkaas oogt, maar wel de eerste mainstream fabrikant die deze muizen in reguliere webshops wist aan te bieden. Zo hoef je niet allerlei moeite te doen om ze te importeren.

Met een gewicht van slechts 53 gram en een redelijk compacte vorm is de MM710 zeker even wennen, maar zowel voor algemeen gebruik als fps-games waren wij snel overstag. We presteerden beter en merkten geen vermoeidheid na lange avondjes Warzone. Tegelijkertijd doet het lage gewicht niet af aan het gevoel van kwaliteit.

De gebruikte sensor is simpelweg top, de switches voelen scherp en de gebruikte kabel is dermate licht dat hij praktisch draadloos aanvoelt. Ons enige kritiekpunt is dat de software wat sober oogt. Wil je er ook wat kleurige lampjes bij? Dan kun je een tientje bijbetalen voor de MM711 met rgb-verlichting.

©PXimport

Cooler Master MM710

Prijs
€ 49,-
Website
www.coolermaster.com9Score90

De ultieme fps-muis: Razer Viper Ultimate

De Viper Ultimate is dé fps-muis van dit moment. Met 74 gram is deze volledig draadloze muis nog altijd zeer licht, en de bouwkwaliteit, switches en sensor zijn top. De ingebouwde accu maakt hem weliswaar wat zwaarder dan de MM710, maar het verschil is klein en door de afwezigheid van een kabel werkt hij in de praktijk nog net wat fijner.

In tegenstelling tot menig draadloze muis krijg je bij de Viper Ultimate nog een dock om de muis mee op te laden, wanneer je hem niet gebruikt. Bovendien is de software van Razer uitstekend uitgewerkt. Een praktisch ideale muis dus, ook voor algemeen gebruik. Alleen de prijs is een nadeel: ondanks alle luxe is die met 149 euro nog best pittig. Het genoegen om deze muis te mogen ervaren, is dus vooral voorbehouden aan de meer vermogende gamers.

©PXimport

Razer Viper Ultimate

Prijs
€ 149,-
Website
www.razer.com10Score100

De beste muizen voor mmo-gamers

Speel je vooral mmo’s (massively multiplayer online), dan profiteer je van veel extra knoppen voor al je acties. Eerder genoemde G502 is een uitstekend voorbeeld van een muis met enkele extra knoppen, maar de échte liefhebber wil nog meer knopjes. Rappe bewegingen zijn voor dit genre minder relevant, en mmo-muizen zijn daarom vaak iets groter en zwaarder. Mmo-muizen zijn wel echt niche, en de vorm en knoppenlay-out hebben vaak negatieve consequenties voor andere doeleinden.

De beste mmo-muis: Corsair Scimitar Elite

Met zijn twaalf duimknoppen is de Corsair Scimitar Elite een stereotype mmo-muis. Belangrijk is dat de niche hier goed wordt bediend: de bouw is uitstekend, de vorm is erg veilig voor alle handmaten, alle switches voelen fijn, de sensor presteert uitstekend en de software is uitstekend.

De gehele duimzone is ook naar voren of naar achteren te schuiven. Zo kun je de twaalf duimknoppen precies daar krijgen waar jij ze hebben wilt. En dankzij patroontjes en iets andere vormen maak je ook snel het onderscheid tussen de twaalf knoppen.

Het enige minpunt is de vrij stugge kabel. We hadden de muis liever draadloos gezien. Het is een echte “if the shoe fits”-muis: niet de ideale muis voor alles en iedereen, maar wel de beste en meest flexibele keuze voor mmo-gamers of programmeurs die regelmatig gebruik willen maken van de vele knoppen.

©PXimport

Corsair Scimitar Elite

Prijs
€ 85,-
Website
www.corsair.com8Score80

De hybride mmo-muis: Razer Naga Trinity

Wat als je graag mmo’s speelt en veel duimknoppen wilt, maar niet die concessies wilt doen voor algemeen gebruik? De Razer Naga Trinity is dan het interessantste alternatief. Je krijgt namelijk drie verschillende zijkanten waarmee je eigenlijk drie verschillende muizen krijgt. Eén met twaalf duimknoppen, één met zeven duimknoppen en één met twee duimknoppen. Razers software herkent ook direct welke je erop zet en past dan de werking direct aan.

Het is een mooi concept dat veel flexibiliteit biedt. De muis combineert dat met een relatief goede bouw, afwerking, switchgevoel en sensorprestatie. Op wederom een stugge kabel na is er eigenlijk geen echte concessie gedaan.

Je verliest wel iets flexibiliteit omdat de zijkanten zelf niet verder verstelbaar zijn zoals op de Scimitar. Bovendien voelt de Naga wat ongemakkelijk aan bij te grote of te kleine handen. Maar als je graag ook iets anders speelt dan alleen maar mmo’s, is het een keurig alternatief.

©PXimport

Razer Naga Trinity

Prijs
€ 83,-
Website
www.razer.com9Score90

De beste overige nichemuizen

Zolang je hand niet uitzonderlijk groot of klein is, je doeleinden niet té niche zijn en je geen last hebt van je hand, pols of arm, is het niet heel lastig om een muis te vinden. Maar wat als jij nou net buiten die boot valt? Hieronder bespreken we de beste opties voor iedereen die net even anders dan anders is.

De beste (X)XL-muis: Corsair Ironclaw

Zelfs als je grote handen hebt, hoeft een muis niet per se groot te zijn. Maar zoek je een muis die perfect in je grote hand past als je hem rustig op tafel legt, dan wil je ook daadwerkelijk een grotere muis.

De Corsair Ironclaw is de best gebalanceerde XL-muis van dit moment. Goede bouw, switches en sensor, plus goede software voor een relatief bescheiden prijs. Alternatieven zoals de Roccat Kone kosten al snel flink meer. En veel meer dan een iets luxere afwerking krijg je daar niet voor terug.

Mocht je iets meer uit te geven hebben, dan is er voor 77 euro ook een draadloze variant beschikbaar te koop.

©PXimport

Corsair Ironclaw

Prijs
€ 54,-
Website
www.corsair.com8Score80

De beste muis voor linkshandigen: Logitech G Pro Wireless

Ooit maakten fabrikanten nog linkshandige muizen, maar het gebrek aan (financieel) succes bracht dat ten einde. Tegenwoordig wordt van linkshandigen verwacht dat ze een symmetrische muis gebruiken met onhandige duimknoppen onder hun pink of met rechts leren muizen.

De Logitech G Pro Wireless is de enige topmuis die linkshandigen nog serieus neemt door de optie te bieden om de duimknoppen aan de rechterkant te plaatsen. Zo heb je een echte linkshandigenmuis. Hij is niet goedkoop, maar dan krijg je wel een van de allerbeste muizen van dit moment, met top bouwkwaliteit, sensorprestaties en switches, rappe draadloze werking en een goede accuduur.

©CIDimport

Logitech G Pro Wireless

Prijs
€ 134,-
Website
www.logitech.com9Score90

Ergonomische muizen

©CIDimport

De beste muizen voor kantoorgebruik

Alle eerder besproken muizen voor algemeen gebruik en gaming zijn feitelijk ook capabel voor kantoorapplicaties. In de regel is een betaalbare gamemuis zelfs beter voor alledaagse taken dan een betaalbare kantoormuis. En kantoormuizen zijn door hun matige sensoren of trage reactiesnelheden veelal totaal ongeschikt voor gaming. Heb je geen interesse in games, dan zijn er een paar uitzonderingen die de moeite waard kunnen zijn voor kantoorgebruik.

Goedkoop met bijkomend toetsenbord: Logitech MK540 Advanced

Los van de MX Master 3 is er eigenlijk geen niet-gamemuis die wij zouden prefereren boven de algemene adviezen zoals de Steelseries Rival 3 of Cooler Master MM710. De enige uitzondering is als je zowel een muis als een toetsenbord zoekt voor een beperkt bedrag.

De simpele Logitech MK540 Advanced is verre van ideaal. Hij mist elke vorm van luxe en de muis is echt niet geschikt voor gamen. Maar voor nog geen 50 euro krijg je wel een draadloze muis mét toetsenbord. Een beter alternatief kost al snel enkele tientjes meer.

Voor een beperkt bedrag krijg je een vorm die de meeste gebruikers niet misstaat, genoeg kwaliteit om een paar jaar van te genieten en een uitstekende accuduur van enkele maanden op een batterijtje.

©CIDimport

Logitech MK540 Advanced

Prijs
€ 52,-
Website
www.logitech.com6Score60

De ultieme kantoormuis: Logitech MX Master 3

De derde generatie van de Logitech MX Master is dé uitzondering op de regel dat gamemuizen de beste kantoormuizen zijn. De MX Master 3 mist weliswaar iets van de reactiesnelheid van de betere gamemuizen, maar daar krijg je wel veel moois voor terug.

Zo is het automatische vliegwiel, waarmee je razendsnel door documenten kunt scrollen, enorm fijn. Ook krijg je een extra horizontaal scrolwiel dat automatisch applicaties herkent zoals Excel of Adobe Premiere Pro. Ook de optie om tot drie apparaten te koppelen en te beheren via de ontvanger of bluetooth is erg handig.

De MX Master was altijd al een prijzig grapje en de MX Master 3 is met zijn 87 euro geen uitzondering, maar voor de echte productiviteitsfreak is er gewoon geen beter alternatief. De muis heeft een top bouwkwaliteit, afwerking, switches en een ideaal softwarepakket waarmee je zelfs automatisch kunt overstappen van de ene naar de andere pc. Het is wat ons betreft de enige niet-gamemuis die zijn stevige prijs waard is.

©CIDimport

Logitech MX Master 3

Prijs
€ 87,-
Website
www.logitech.com10Score100

Wanneer je een chatbot als ChatGPT of Copilot een vraag stelt, krijg je (hopelijk) een degelijk antwoord. Dit is mogelijk omdat deze AI-modellen zijn getraind met talloze tekstdata, zoals boeken, artikelen en websites. Maar je kunt zo’n model ook koppelen aan een eigen verzameling documenten en deze data dynamisch laten gebruiken.

Dit artikel bespreekt oplossingen om eigen documenten als doorzoekbare database aan een AI-model te koppelen, zowel in de cloud (via NotebookLM) als lokaal (met tools als AnythingLLM en Ollama). Bij dit proces haalt een model eerst relevante informatie uit een specifieke externe bron of database op (retrieval) en gebruikt deze vervolgens om een contextueel antwoord te genereren (generation). Dit heet Retrieval-Augmented Generation, kortweg RAG.

Voor we concreet ingaan op de genoemde tools, leggen we kort uit hoe een AI-chatbot je prompts analyseert en op basis van getrainde kennis een relevant antwoord probeert te genereren. Daarna bekijken we hoe dit in een RAG-context verloopt.

1 LLM-dataverwerking

Veel mensen denken dat een AI-model zoals ChatGPT of andere Large Language Models (LLM’s) zoals Gemini, Grok, Llama of Claude bij een prompt direct een database van webpagina’s doorzoekt, een samenvatting maakt en die als antwoord teruggeeft. Afhankelijk van het model en je vraag kan er soms in live internetbronnen worden gezocht, maar doorgaans werkt dit proces fundamenteel anders.

In de trainingsfase leren LLM’s namelijk hoe woorden, zinnen en concepten samenhangen. Deze informatie wordt vervolgens opgesplitst in kleine woorddelen (tokens) en door een embedding-functie opgenomen (ingebed) als miljarden getallen, oftewel parameters, in één- of meerdimensionale tabellen, zoals vectoren en tensors.

Zo kan het woord ‘bank’, afhankelijk van de context, in een andere tabel belanden. Bij ‘Geld op een bank zetten’ wordt ‘bank’ gekoppeld aan financiële begrippen zoals ‘geld’ en ‘spaar’, terwijl ‘bank’ bij ‘Op een bank zitten’ aan huiselijke begrippen als ‘stoel’ en ‘zit’ wordt gelinkt. Deze structuur heet een transformer-model, en vandaar ‘GPT’: Generative Pre-trained Transformer.

Wanneer je nu een prompt invoert, zet de chatbot deze eerst om in vectoren die de contextuele betekenis weergeven. Deze worden vervolgens vergeleken met de LLM-parameters, waarna het model stapsgewijs de meest waarschijnlijke volgende tokens voorspelt. Uiteindelijk wordt deze tokenrij naar woorden omgezet en krijg je als gebruiker een antwoord terug.

De positionering van (een homoniem als) ‘bank’ in deze vector zal ook afhangen van de context.

2 RAG-dataverwerking

Wanneer je zelf databronnen toevoegt, zoals docx- of pdf-bestanden, of zelfs afbeeldingen, is het onrealistisch dat het LLM hiervoor opnieuw een trainingsfase doorloopt. Dit proces kost namelijk veel tijd en miljoenen euro’s. Daarom wordt gebruikgemaakt van technieken als RAG. Om RAG toe te passen, worden vectordatabases, zoals LanceDB en Pinecone, of document-retrievalsystemen, zoals Elasticsearch en Haystack, ingezet.

Bij vectordatabases worden tekstdata door de ingebouwde ‘embedder’ vooraf omgezet in vectoren, vergelijkbaar met een LLM. Deze vectoren worden opgeslagen in een database die doorzoekbaar is op basis van vectorovereenkomsten. Dit maakt ze geschikt voor contextueel en semantisch zoeken, veel meer dan met traditionele SQL-databanken mogelijk is.

Document-retrievalsystemen slaan de data als tekst op, vaak in gestructureerde velden, waardoor full-text search mogelijk is op basis van trefwoorden en tekstuele overeenkomsten. Deze systemen zijn meer geschikt voor exacte tekstopzoekingen.

Interessante achtergrondinformatie over vectordatabases en hun relatie tot LLM’s vind je onder meer hier.

Tekstdata worden door de ingebouwde embedder in een vectordatabase ondergebracht.

3 RAG-zoekopdrachten

Hoe verloopt een RAG-zoekproces over het algemeen? Eerst upload je alle gewenste documenten naar het systeem. De tekstdata worden daarna, via een lokaal (Ragflow, AnythingLLM) of cloudgebaseerd (NotebookLM) embedding-model, in kleine stukken verdeeld en in een vectordatabase opgeslagen, lokaal of in de cloud.

Wanneer je nu een prompt invoert, wordt deze eveneens door het embedding-model gevectoriseerd. De vectordatabase zoekt vervolgens naar relevante tekstfragmenten op basis van overeenkomsten, waarna de relevantste fragmenten worden opgehaald. Deze fragmenten worden nu gecombineerd met je originele prompt en samen naar het LLM-model gestuurd, lokaal of via een API(-sleutel) naar een cloudmodel als ChatGPT. Het gegenereerde antwoord wordt daarna teruggestuurd naar je systeem.

Draait het RAG-systeem lokaal, dan worden dus alleen de relevante fragmenten en je prompt naar de cloud gestuurd, tenzij ook de chatbot lokaal draait. In dit geval blijft alles lokaal. Je volledige documenten en de bijbehorende vectoren blijven hoe dan ook lokaal, tenzij het hele RAG-systeem in de cloud draait.

Een typisch RAG-scenario: de prompt en (alleen) de relevante data gaan naar het LLM-model.

4 NotebookLM

Je weet nu ongeveer wat je met een RAG-systeem kunt en hoe dit onderliggend werkt. Hoog tijd nu om zo’n systeem aan de tand te voelen. We beginnen met een cloudgebaseerd RAG-systeem, Google NotebookLM, dat vooral geschikt is als privacy voor jou minder belangrijk is (al claimt Google je persoonsgegevens niet te gebruiken om NotebookLM te trainen).

Ga naar https://notebooklm.google en klik op de knop NotebookLM proberen. Meld je aan met een persoonlijk Google- of Google Workspace-account.

Je merkt dat er standaard al een notebook is aangemaakt: Introduction to NotebookLM. In het Bronnen-menu aan de linkerkant kun je zeven reeds toegevoegde documenten bekijken. Klik op een document voor een geautomatiseerde samenvatting en de belangrijkste aanklikbare onderwerpen. In het document NotebookLM Features lees je bijvoorbeeld welke documenttypes je kunt uploaden. Je kunt hierover open vragen stellen in het chatvenster, zoals: ‘Met welke types bronbestanden kan NotebookLM precies overweg?’ Het antwoord baseert zich grotendeels op tekstfragmenten uit dit document, zoals zichtbaar bij de genummerde bronverwijzingen.

De bot geeft bij de prompt netjes aan hoeveel bronnen hij kan raadplegen (zeven in dit geval). Stel je een vraag als ‘Is NotebookLM een Retrieval Augmented Generation-systeem (RAG)’, dan krijg je een gefundeerd antwoord met verwijzingen naar een of meer documenten, ook al wordt ‘RAG’ niet expliciet in deze documenten vermeld. NotebookLM vult namelijk antwoorden aan met eigen trainingsdata (van Gemini Pro in dit geval) wanneer dat zinvol is. Vragen die geen verband houden met je documenten blijven echter onbeantwoord.

Desnoods haalt NotebookLM aanvullende informatie uit de eigen trainingsdata op.

5 Bronnen toevoegen aan NotebookLM

We laten je zien hoe je een eigen notebook samenstelt. Een notebook kun je zien als een project dat uit meerdere documenten bestaat, vergelijkbaar met een map met bestanden. Klik op het pictogram linksboven om een overzicht van bestaande notebooks te zien. Kies hier + Nieuwe maken om documenten toe te voegen. Dit kunnen lokale bestanden zijn, zoals pdf’s, txt-bestanden en diverse audioformaten met spraak, maar ook documenten en presentaties uit Google Drive, links naar websites, publieke YouTube-video’s (met onderschriften) of tekst van het klembord. Per notebook kun je maximaal vijftig bronnen uploaden, elk tot 200 MB groot.

Audiobestanden worden automatisch intern getranscribeerd, zodat je er vragen over kunt stellen. Met de knop + Bron toevoegen voeg je meer bronnen toe aan een geselecteerd notebook. Met vinkjes bepaal je welke bronnen de dienst mag gebruiken bij vragen. Je kunt ook anderstalige documenten uploaden en in je voorkeurstaal, zoals Nederlands, vragen stellen en antwoorden ontvangen. De taalvoorkeur stel je in via de instellingen van je Google Account.

Ook anderstalige bronnen (rechts: een pdf in Adobe Reader) kun je meteen bestuderen en bevragen in je eigen taal.

6 Speciale notities in NotebookLM

Wil je antwoorden bewaren, klik dan op Notitie toevoegen. De notitie wordt opgeslagen onderaan het rechterdeelvenster Studio. Hier vind je ook nog allerlei andere knoppen:

Je kunt notebooks delen met andere Google-gebruikers als Kijker of Bewerker, maar je kunt op elk moment ook weer de toegang intrekken. Wie NotebookLM in Pro gebruikt, kan de chatresponses verder bijsturen en meer notebooks, bronnen, vragen en overzichten maken. Dit abonnement biedt tot 500 notebooks, elk met maximaal 300 bronnen, en dagelijks 500 chatvragen en 20 audio-overzichten (meer informatie vind je hier).

Van een tijdlijn over studiemateriaal tot een heuse podcast met slechts enkele muisklikken.

7 Cloud versus lokaal

Tools als NotebookLM zijn bijzonder nuttig voor het bestuderen, analyseren en kritisch bevragen van zowel tekst- als audiobronnen. Een nadeel is dat je bronnen naar de cloud moet uploaden. Dat kan onhandig en tijdrovend zijn en vormt altijd een risico voor de privacy, ook al zegt Google deze data niet voor trainingsdoeleinden te gebruiken.

Met de juiste tools kun je dit proces ook deels of volledig lokaal uitvoeren, zodat er weinig tot geen data online komen. Een geschikte oplossing is de gratis tool AnythingLLM, een opensource-framework waarmee je LLM’s kunt beheren en gebruiken, zowel in de cloud (meestal via API’s) als lokaal. Je kunt het systeem bovendien uitbreiden met eigen data via RAG.

Het hele systeem van AnythingLLM kan ook in de cloud worden gehost. Zo’n gehoste oplossing kost ongeveer 50 dollar (ca. 48 euro) per maand voor vier gebruikers en honderd documenten) of 99 dollar (ca. 95 euro) per maand voor grotere teams of databibliotheken.

Wil je volledige controle, dan kun je zowel dataopslag, embedder, vectordatabase als het LLM-model lokaal draaien. Hosting kan op een eigen pc of server, bijvoorbeeld als uitvoerbare applicatie voor Windows, macOS of Linux. In Linux gebruik je bijvoorbeeld dit commando:

Een andere optie is om een dockercontainer te gebruiken voor een meer geïsoleerde en schaalbare omgeving.

AnythingLLM laat zich makkelijk installeren voor diverse platformen.

8 AnythingLLM

We tonen hier hoe je met de desktopapplicatie (versie 1.7.2 in ons geval) voor Windows (x64) aan de slag kunt. Je installeert deze suite met diverse AI-tools via het uitvoerbare bestand in slechts een paar muisklikken, waarna de suite direct klaar is voor gebruik. De systeemeisen hangen af van wat je wilt doen, zoals het gebruik van een lokale embedder, vectordatabase en/of LLM. Officieel zijn 2 GB geheugen, een dualcore-cpu en 5 GB opslagruimte toereikend, maar dit zijn absolute minimumwaarden, geschikt als je vooral externe diensten (zoals in de cloud) gebruikt.

Bij de eerste keer opstarten van AnythingLLM klik je op Get started. Je selecteert vervolgens een geschikte LLM-provider voor het genereren van responses op basis van je prompts en meegestuurde tekstfragmenten. Standaard wordt hier AnythingLLM voorgesteld, die onderliggend Ollama gebruikt (zie het kader 'Ollama en RAGflow’). Kies uit de veertien voorgestelde LLM’s, met onder meer modellen van Meta, Microsoft, Google en Mistral. De meeste zijn tekstmodellen, maar een paar zijn multimodaal en ondersteunen in principe ook afbeeldingen. Bij elk model staat een GB-waarde die aangeeft hoeveel geheugen nodig is (bij voorkeur VRAM van de gpu). Laat je keuze mede hierdoor bepalen. Selecteer een model zodat de aanduiding Active verschijnt en druk op de rechterpijlknop.

Je kiest zelf de LLM die je binnen je werkruimte in AnythingLLM wilt gebruiken: lokaal of extern.

9 Werkruimtes

Je komt op een overzichtspagina terecht waar je naast de gekozen LLM (in dit voorbeeld AnythingLLM x Ollama) ook de standaard geselecteerde embedder (Anything LLM Embedder) en de vectordatabase (LanceDB) ziet. AnythingLLM kiest bewust voor lokaal werkende oplossingen om je privacy te beschermen. Je kunt deze instellingen later wijzigen, maar bevestig nu met de rechterpijlknop. Klik eventueel op Skip Survey en vul de naam in van je eerste werkruimte. Een werkruimte functioneert als container voor documenten en gesprekken rond een specifiek thema of project, zodat je gestructureerd kunt werken.

Nadat je op de rechterpijlknop hebt gedrukt, verschijnt het hoofdvenster van AnythingLLM: links zie je de werkruimtes en rechts een welkomstvenster. Via de knop + Nieuwe Werkruimte kun je extra werkruimtes aanmaken. Een naam geven is voldoende, omdat nieuwe werkruimtes standaard de net ingestelde algemene instellingen overnemen.

Klik op het tandwielpictogram bij een werkruimte. Op het tabblad Algemene instellingen kun je de naam wijzigen of de werkruimte verwijderen. Weet wel dat alles wat je embed in de vectordatabase van toegevoegde bronbestanden verdwijnt bij verwijdering. De bronbestanden zelf blijven behouden.

Je kunt werkruimtes maken, benoemen en ook weer verwijderen.

10 Bronbestanden

Je voegt bronbestanden als volgt aan je werkruimte toe. Klik vanuit het hoofdvenster op de uploadpijl naast de werkruimte. Er opent een dialoogvenster met twee knoppen: Documents en Data Connectors. Via Documents kun je diverse bestandstypes uploaden, zoals txt-, pdf-, csv- en xls(x)-bestanden, of ze direct verslepen naar het venster. Deze bestanden worden door de ingebouwde document-processor geanalyseerd (waarbij ze worden opgesplitst in brokken (chunks) van een instelbaar aantal tokens) en vervolgens in het deelvenster My Documents geplaatst. Documenten die je eerder in andere werkruimtes hebt toegevoegd, zijn hier ook beschikbaar (met de indicatie Cached). Je kunt ook naar webpagina’s of online documenten verwijzen door de url in te voeren en op Fetch website te klikken. Toegevoegde documenten worden standaard geplaatst in de map custom-documents, maar je kunt ze ook organiseren in nieuwe mappen via + New Folder.

Selecteer documenten die je wilt gebruiken in de werkruimte en klik op Move to Workspace. Controleer ook de knop Data Connectors. Hiermee kun je (online) documenten ophalen via diensten als GitHub Repo, GitLab Repo en Confluence, of zelfs YouTube-transcripts en webpagina’s via Bulk Link Scraper. Bij deze scraper vul je een url in, plus de gewenste linkdiepte en het maximaal aantal te lezen pagina’s. Deze gegevens worden dan eveneens aan je documenten toegevoegd.

Bevestig met Save and embed om de documenten in de vectordatabase te embedden. Dit proces kan, afhankelijk van de hoeveelheid data, wel even duren.

Voeg alle gewenste bronbestanden (zoals documenten of webpagina’s) toe aan het systeem.

11 Chatomgeving

In het hoofdvenster open je de gewenste werkruimte. Standaard is er al één thread actief (Default): een conversatie tussen jou en de LLM. Je kunt extra threads aanmaken via + New Thread. Voer je prompts in en de LLM geeft (hopelijk relevante) antwoorden op basis van de doorgestuurde tekstfragmenten. Klik op Show Citations om te zien welke bronnen zijn gebruikt. Door op een bron te klikken, zie je de specifieke tekstfragmenten. Je kunt prompts ook inspreken (microfoon-pictogram) en de antwoorden laten voorlezen (luidspreker-pictogram).

Daarnaast zie je een paperclip-pictogram voor het ad hoc uploaden van extra documenten en een pictogram voor slash-commando’s en agents. Het standaard beschikbare slash-commando is /reset, waarmee je je chatgeschiedenis wist en een nieuwe sessie start. Voeg via Add a New Preset eigen commando’s toe, zoals /vertaal met een prompt als ‘Vertaal het zojuist gegeven antwoord naar het Engels’ en Engelse vertaling als beschrijving. Deze commando’s komen automatisch ook beschikbaar in je andere threads en werkruimtes.

Overigens kun je je chatgeschiedenis (van alle werkruimtes) ook bekijken, exporteren en verwijderen via het moersleutel-pictogram, in de categorie Beheerder / Werkruimte Chats.

Slash-commando’s: handig voor vaak gebruikte prompts.

12 Agents

Agents functioneren als autonome modules die AI-modellen gebruiken om specifieke taken zelfstandig uit te voeren, zoals informatie verwerken of acties uitvoeren op basis van ingestelde parameters. Klik op het moersleutel-pictogram linksonder (Open settings) en navigeer naar Agent Vaardigheden. Hier vind je standaard zeven geïntegreerde agents, waarvan je er vier kunt in- of uitschakelen, zoals Generate charts en Web Search.

We nemen deze laatste als voorbeeld. Activeer deze, selecteer een SERP (Search Engine Results Provider), bijvoorbeeld DuckDuckGo (bij sommige moet je wel nog een API-sleutel invullen). Bevestig met Save. Laat nu in de chatomgeving je prompts voorafgaan door @agent om automatisch geactiveerde en relevante agents op te roepen. Zo kan de agent actuele informatie van internet ophalen, waarbij standaard tot tien zoekresultaten worden verwerkt.

Verwant aan agents zijn de ‘agent skills’. Open de rubriek Community Hub en ga naar Explore Trending. Klik bij een skill op Import en bevestig met Import Agent Skill. Ga daarna terug naar Agent Vaardigheden, waar de skill is toegevoegd. Schakel de skill in om deze beschikbaar te maken.

Met en zonder zoekopdrachten op het web: een merkbaar verschil.

13 Instellingen

Via Open settings kun je op algemeen niveau diverse onderdelen aanpassen. In de categorie AI Providers wijzig je bijvoorbeeld de LLM, Vector Database en Inbedder, zoals een cloudgebaseerde dienst als OpenAI, Pinecone of Gemini. Voor veel opties is een API-sleutel vereist, die vaak niet gratis is. Je stelt hier ook spraak-naar-tekst- (standaard: Local Whisper) en tekst-naar-spraak-providers in. Voor tekst-naar-spraak is standaard de lokale provider PiperTTS ingesteld, maar je kunt bijvoorbeeld ook een bekende dienst als ElevenLabs kiezen (met API).

Bij Aanpassing stel je het thema, de taal en de automatische berichten voor gebruikers in. Deze instellingen gelden standaard voor alle werkruimtes, maar kunnen op werkruimteniveau worden overschreven. Klik op het tandwielpictogram naast een werkruimte om deze opties aan te passen.

In het tabblad Chat Instellingen kies je een specifieke LLM Provider of stel je de Chatmodus in. Standaard staat dit op Chat, maar met de optie Query gebruikt het systeem uitsluitend je eigen documentcontext voor responses, zonder de getrainde dataset van de LLM te raadplegen. Hier bepaal je ook hoeveel eerdere chats worden meegenomen (standaard 20) en met welke achterliggende prompt de werkruimte rekening moet houden.

Op het tabblad Agent Configuratie kun je agenten en skills selecteren die specifiek voor deze werkruimte gelden. Bevestig alle aanpassingen telkens met de voorziene knoppen.

Je kunt ook instellingen vastleggen die specifiek zijn voor de geselecteerde werkruimte.

Niet alleen het saaie en repetitieve werk wordt vervangen door AI. Je bent óók als kenniswerker niet meer zeker van een baan. Software wordt al grotendeels door AI geschreven. Gelukkig kun je daar als hobbyprogrammeur ook enorm van profiteren. Het brengt naast tijdwinst ook veel gemak. We helpen je op weg met drie praktische tools: ChatGPT, Aider en de Windsurf Editor. We maken enkele eenvoudige voorbeelden, zodat je een helder beeld hebt van je potentiële workflow.

Grote taalmodellen zijn al zo goed dat je comfortabel complete programma’s door AI kunt laten maken, zelfs zonder enige programmeerkennis. Afhankelijk van de tools die je gebruikt, voelt dat toch alsof je samen aan code werkt, ook wel pair-programmeren genoemd. Je houdt dus enige controle en kunt er, als je oplet, veel van leren. Ook al wordt het harde werk door AI gedaan.

Een bijkomend voordeel is dat je heel gericht aanpassingen kunt laten doen of vragen kunt stellen over de code, zonder dat je de documentatie of websites als Stack Overflow hoeft door te spitten. Het is geen verrassing dat laatstgenoemde website met fors dalende bezoekersaantallen te maken heeft. Ook andere taken, zoals het schrijven van de documentatie, zijn snel geregeld.

In dit artikel gaan we een eenvoudig programma maken met AI, zodat je een goed beeld hebt van de workflow. We gebruiken drie verschillende tools. We starten met het vertrouwde ChatGPT, al kun je ook bijvoorbeeld voor Claude of Gemini kiezen. Daarna gaan we met Aider in combinatie met Git aan de slag. Daarmee werk je ‘samen’ aan programmacode via de opdrachtprompt, in ons voorbeeld binnen het vertrouwde Visual Studio Code. Tot slot gaan we met de Windsurf Editor aan de slag, een completere grafische ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI-features, die je van begin tot eind ondersteunt bij het maken van je programma. 

ChatGPT

Chatbot

Grote taalmodellen (LLM’s) vormen de basis voor chatbots als OpenAI’s ChatGPT en Anthropics Claude, maar óók voor de tools die we hierna behandelen. Feitelijk benaderen we de chatbots in dit eerste deel van het artikel rechtstreeks, via een browser of app. De andere tools gebruiken de API van deze bedrijven. Raadpleeg eventueel voor het starten met ChatGPT deze basiscursus.

De nieuwere modellen (we gebruiken overwegend ChatGPT 4o en Claude 3.5 Sonnet) laten heel goede resultaten zien voor programmeertaken. Ze helpen uiteraard niet alleen om programmacode te schrijven maar kunnen code ook uitleggen, fouten oplossen en de documentatie schrijven. Ook kun je uitstekend brainstormen over een project of ideeën. Het is daarom, óók als je andere tools voor programmeren gebruikt, enorm praktisch om erbij te hebben! Toegang tot ChatGPT is gratis met beperkingen. Een abonnement is minder gelimiteerd en geeft vaak toegang tot nieuwere modellen (zoals o1 of o3-mini). Zo’n abonnement is niet bruikbaar voor de andere tools, die gebruiken namelijk de API waarvoor je aparte credits moet aanschaffen.

Een chatbot biedt goede ondersteuning bij al je programmeervragen.

Eerste stappen

We beginnen met een eenvoudig voorbeeld en vragen aan ChatGPT om een spelletje boter-kaas-en-eieren te maken, ook wel bekend als tic-tac-toe. Hoewel het Engels soms betere resultaten kan geven, werken we voor dit artikel volledig in het Nederlands. We starten met deze prompt: “Maak een volledig functionele boter-kaas-en-eieren voor in een browser. Maak de HTML-structuur, voeg CSS-stijlen toe en implementeer de JavaScript-logica. Maak een scheiding tussen HTML, CSS en JavaScript. Zorg dat het programma responsief is zodat het bij elke schermgrootte werkt.”

ChatGPT genereert de gevraagde code. Je kunt individueel de HTML, CSS en JavaScript kopiëren. Om het te proberen, kun je alles plakken op websites als www.jsfiddle.net en www.codepen.io. Voor dit voorbeeld hebben we bij JSFiddle een projectpagina aangemaakt. We gaan dit voorbeeld in de volgende stappen verder verbeteren, steeds met links naar de verbeterde versie.

De eerste versies van het spel boter-kaas-en-eieren.

Geluiden toevoegen

We vragen ChatGPT om het programma aan te passen, zodat er een geluid wordt afgespeeld bij elke zet. ChatGPT voegt daarop een audio-element toe aan de HTML-code. Het past ook het script aan om dit aan te roepen bij elke zet. Je moet nog wel zelf het mp3-bestand plaatsen in de uiteindelijke programmamap of een volledige link naar het mp3-bestand invullen in de HTML-code:

Er zijn overigens veel websites waar je leuke geluidseffecten kunt vinden die je vrij kunt gebruiken, waaronder Pixabay. Op deze pagina zie je onze aangepaste versie.

De aangepaste HTML-code bevat een verwijzing naar een mp3-bestand.

Computertegenstander

We vragen ChatGPT vervolgens om een slimme computertegenstander toe te voegen, waarbij aan het begin van het spel wordt gekozen wie er mag beginnen. Via deze webpagina kun je deze versie zien. De computertegenstander blijkt in eerste instantie overigens helemaal niet zo slim, waardoor je makkelijk je potjes wint. Maar dat is snel opgelost. Na ons verzoek om de computertegenstander slimmer te maken, controleert het programma voortaan eerst op mogelijke winnende zetten en blokkeert het de tegenstander indien nodig. Als er geen direct winnende of blokkerende zetten zijn, kiest het een willekeurige lege cel. Deze slimmere versie kun je hier bekijken.

Het aangepaste script op een canvas in ChatGPT.

Uiterlijk verfraaien

Als laatste hebben we gevraagd het uiterlijk wat mooier te maken. Hierbij wordt voornamelijk de CSS-code aangepast om de visuele stijl van het spel te verbeteren. Het resultaat is geslaagd: ChatGPT geeft de achtergrond een mooi kleurverloop. Ook zijn de stijlen van de knoppen en speelvelden aangepast. Het levert een veel moderner en aantrekkelijker uiterlijk op.

Je kunt ChatGPT uiteraard steeds vragen om het script of een deel daarvan uit te leggen. Ben je het overzicht over de wijzigingen kwijt, dan kun je uiteraard ook vragen om de laatste HTML-code in te zien, of de laatste versie van het script. Eventueel op een canvas. Toch misten wij in ChatGPT soms wat overzicht en is het bovendien lastig om een stapje terug te doen als een aanpassing niet het gewenste resultaat oplevert. Dit zijn zaken die we in het volgende deel gaan aanpakken met Aider.

De gemoderniseerde versie van boter-kaas-en-eieren.

Aider

Opdrachtprompt

Voor grotere programmeerprojecten is het werken met een chatbot al snel vervelend en verwarrend. Veel praktischer is een tool die met jouw eigen projectbestanden werkt en zelf of samen de gewenste aanpassingen maakt. Als je geen moeite hebt met het werken met een opdrachtprompt, is Aider een uitstekende optie. Die tool helpt met het schrijven en aanpassen van code.

Aider is opensource en werkt met heel veel LLM’s samen. Hier gebruiken we de API voor Claude 3.5 Sonnet, maar je kunt ook de API van OpenAI gebruiken of een LLM die je zelf lokaal draait of elders, zoals via OpenRouter. De integratie met Git is enorm praktisch. Voor elke aangebrachte wijziging voert het een ‘commit’ uit, voorzien van een duidelijke omschrijving, zodat je achteraf een goed overzicht met alle veranderingen hebt en ook stapjes terug kunt doen. Niet alle alternatieven bieden dit en dat is vooral een gemis als er iets fout gaat en je geen idee meer hebt hoe je dat moet oplossen.

Aider werkt samen met alle gangbare LLM’s.

Voorbereiding

We willen weer laten zien hoe je het spelletje boter-kaas-en-eieren met Aider zou kunnen maken. We gebruiken het voor velen vertrouwde programma Visual Studio Code onder Windows en installeren Aider via een opdrachtprompt binnen die ontwikkelomgeving. Binnen de editor kun je uiteraard alle gegenereerde bestanden bekijken en handmatig aanpassen. Voor de installatie van Aider heb je Python nodig. Zet tijdens de installatie van Python een vinkje bij Add python.exe to PATH, zodat je Python vanuit elke map kunt aanroepen.

Installeer ook Visual Studio Code als je dat nog niet eerder hebt gedaan. Visual Studio Code biedt een mogelijkheid om Copilot als assistent te gebruiken, maar dat slaan we hier over.

Installeer ook Git, zodat versiebeheer mogelijk is. Kies tijdens de installatie van Git voor het gebruik van Visual Studio Code als standaardeditor. Verder kun je alle standaardinstellingen accepteren. Als je Python, Visual Studio Code en Git hebt geïnstalleerd, kun je door met de installatie van Aider.

Installeer Python onder Windows voordat je met Aider aan de slag gaat.

Installatie Aider

We kunnen nu Aider installeren. Open daarvoor Visual Studio Code en kies in het menu de optie Terminal / New Terminal. Verander de terminal, via de optie rechtsboven in het venster, naar Git Bash. Installeer daarna Aider met de volgende twee opdrachten:

Sluit de terminalvenster via het kruisje rechtsboven. Open dan een nieuwe terminal en wissel weer naar Git Bash. Als je Aider niet kunt aanroepen met aider zul je het PATH moeten uitbreiden met de aangegeven opdracht, zoals in het voorbeeld hieronder:

Zorg dat je in dit voorbeeld voor Claude 3.5 Sonnet een API-sleutel hebt en voldoende credits om mee te beginnen (zie het kader ‘API-sleutel maken voor Claude’). Exporteer deze API-sleutel zodat Aider deze direct kan gebruiken:

Maak nu een nieuwe map voor je toepassing, blader naar die map en maak een Git-repository:

Je kunt nu beginnen met programmeren, met de ondersteuning van Aider!

We installeren Aider om het binnen Visual Studio Code te gebruiken.

Programma maken

We gaan ons eerste programma maken. Zorg dat je een terminalvenster hebt geopend en bent gewisseld naar Git Bash. De assistent start je dan met de volgende opdracht:

Er wordt de eerste keer gevraagd om .aider* en .env toe te voegen aan .gitignore. Dat raden we aan! Hiermee voorkom je dat deze bestanden, vaak met wachtwoorden en dergelijke, per ongeluk in je Git-repository worden opgenomen en daardoor in potentie online komen, als je de repository via GitHub beschikbaar maakt.

Via de prompt kun je nu je opdrachten afvuren. We vragen zoals eerder om een volledig functionele en responsieve boter-kaas-en-eieren voor in een browser met de vereiste HTML-structuur, CSS-stijlen en JavaScript-logica in aparte bestanden.

Aider gaat direct aan de slag en laat heel overzichtelijk alle aanpassingen zien, met een beschrijving van de uiteindelijke functionaliteit. Het vraagt netjes of het de nieuwe bestanden mag maken (index.html, styles.css en script.js) en daarna of het deze mag openen in een browser. Het spel is in deze eerste versie volledig responsief met een duidelijke gebruikersinterface, houdt de speelstatus bij, detecteert wanneer iemand wint of als het een gelijkspel is, heeft een knop om het spel opnieuw te starten en is helemaal in het Nederlands. Een goed begin!

Aider heeft het programma voor ons uitgewerkt.

Aanpassingen maken

We vragen opnieuw in natuurlijke taal om wijzigingen te maken. De workflow is erg prettig. Aider geeft eerst aan welke bestanden waarschijnlijk moeten worden gewijzigd. Voor het geluid stelt het bijvoorbeeld wijzigingen in index.html en script.js voor. Dan vraagt Aider of het deze bestanden mag toevoegen aan de chat.

Als de radartjes zijn uitgedraaid, na interactie met Claude, geeft Aider heel nauwkeurig aan welke regels in welke bestanden moeten worden gewijzigd. Ook geeft Aider aan dat je een mp3-bestand genaamd move.mp3 in dezelfde map moet plaatsen.

We vragen Aider daarna ook om een slimme computertegenstander toe te voegen. Die is meteen heel slim en probeert direct te winnen als dat kan, blokkeert winnende zetten van de tegenstander, probeert het centrum te veroveren en kiest anders voor hoeken of willekeurige zetten.

Tot slot vragen we Aider om het programma te verfraaien met een moderner uiterlijk. Dat levert een flinke metamorfose op. Bekijk hier het resultaat.

Via een comfortabel proces maakt het alle gewenste aanpassingen.

Integratie met Git

De standaard integratie met Git biedt veel voordelen. Als Aider aanpassingen maakt aan een bepaald bestand zal het in Git een heldere beschrijving toevoegen aan de zogeheten commit. In Visual Studio Code kun je deze historische aanpassingen eenvoudig terugzien. Klik daarvoor op een bestand en open in de balk aan de linkerkant Timeline. Zorg dat de filterinstelling is ingesteld op Git History.

Nu zie je de commit-geschiedenis van het geselecteerde bestand. Door op een specifieke commit te klikken, kun je de aangebrachte wijzigingen bekijken. Binnen Aider zijn er ook nog wat trucjes. Zo kun je met /diff zien wat de laatste veranderingen zijn. Met /undo kun je die eenvoudig ongedaan maken.

We hebben de repository op GitHub gezet. Ook hier kun je alle veranderingen bekijken. Open daarvoor een bestand, zoals script.js, en ga dan rechtsboven naar History. Hier zie je de verschillende wijzigingen. Als je op een van de aanpassingen klikt, zie je netjes welke veranderingen in de code zijn gemaakt.

Je kunt handig zien welke historische wijzigingen zijn aangebracht in bestanden.

Git en GitHub

Aider gebruikt een git-repository. Sommige mensen verwarren dit met GitHub. Je kunt met Git prima alleen een lokale repository maken, op het systeem waarop je met Aider werkt. Optioneel kun je deze repository met GitHub verbinden, zodat je in feite een kopie in de cloud hebt. Dat is voor jezelf wel heel praktisch, omdat je veel makkelijker de wijzigingen kunt bijhouden en bestuderen. En je kunt ook met anderen samenwerken aan code.

Ook interessant om te lezen: GitHub Codespaces: altijd de juiste tools bij de hand

We hebben de repository gedeeld met GitHub, zodat je alle veranderingen kunt inzien.

Windsurf Editor

 Complete ontwikkelomgeving

Zoek je een completere ontwikkelomgeving met geïntegreerde AI, dan zijn Cursor AI en Windsurf Editor twee populaire opties. Cursor AI is een gevestigde speler, maar krijgt steeds meer concurrentie van het nieuwere Windsurf Editor. Beide ontwikkelteams blijven verbeteringen doorvoeren om niet voor elkaar onder te doen.

Beide programma’s zijn bovendien klonen van Visual Studio Code, de bekende editor van Microsoft die we ook voor Aider hebben gebruikt. Daarom lijken ze in veel opzichten op elkaar. Het kan handig zijn om verschillende thema’s te gebruiken als je ze naast elkaar gebruikt, zodat je ze uit elkaar kunt houden.

Windsurf Editor werkt met een ingebouwde assistent genaamd Cascade.

Cascade

We hebben ook in Windsurf geprobeerd om het spelletje boter-kaas-en-eieren uit dit artikel te maken. De assistent in Windsurf Editor heet Cascade; via het Cascade-deelvenster kun je hem direct aan het werk zetten. Een leuk detail is dat niet alleen code wordt gegenereerd, maar dat er ook veel aanvullende acties voor je worden uitgevoerd, zoals het aanmaken van een map voor je project en voor de geluiden, en het maken van een mp3-bestand.

Bij elke stap kun je zien welke bestanden worden aangepast en de voorgestelde wijzigingen controleren en bevestigen. Je hoeft niet, zoals bij Aider, zelf een API-sleutel te regelen voor toegang. Je gebruikt steeds het model van Cascade en de administratieve kant wordt via je account geregeld, op basis van credits (zie volgende paragraaf). Zo’n diepere integratie is heel praktisch. Toch heeft de workflow veel overeenkomsten met Aider.

Via een deelvenster kun je een conversatie met Cascade voeren.

Werken met credits

Windsurf werkt met credits voor verschillende taken. Zo worden User Prompt-credits voor elke interactie met de assistent gebruikt en Flow Action-credits voor alle acties die worden uitgevoerd. Als je de limiet bereikt voor het premiummodel, wordt overgeschakeld naar het basismodel. De proefperiode van 14 dagen geeft je ruim voldoende credits om het voorbeeldprogramma uit dit artikel te maken. Sterker nog, je hebt ongeveer vijftien keer meer credits dan nodig, dus je kunt ook grotere en complexere programma’s proberen te maken.

Buiten die proefperiode is, om het premiummodel te gebruiken, een upgrade naar de Pro-versie bijna onvermijdelijk (ca. 18 euro per maand). Je hebt dan wel elke maand een ruime hoeveelheid credits en kunt vrij voordelig credits bijkopen.

Windsurf Editor werkt met een systeem van credits.