In de landen om ons heen wordt er flink ingezet op de uitrol van een dekkend 5G-netwerk. De ontwikkeling van 5G in Nederland lijkt echter te stokken, tot frustratie van de Europese Commissie en telecomproviders. Die wijzen naar het kabinet en het ministerie van Defensie. Waarom?
De Nederlandse frequentieveiling van de 700MHz-band vindt vermoedelijk dit jaar of begin 2020 plaats. Vorig jaar noemde de staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat een veiling in 2019 ‘ambitieus’ en schreef ze in antwoord op Kamervragen dat ‘enige vertraging van een paar maanden niet uit te sluiten is.’ Dit heeft alles te maken met de fusie van de Nederlandse afdelingen van T-Mobile en Tele2, voorheen concurrenten op de mobiele markt.
Eind 2017 maakten de providers bekend te willen fuseren om een grotere vuist te kunnen maken tegen KPN en Vodafone. De fusie moest wel worden goedgekeurd door de Europese Commissie. De toezichthouder had in eerste instantie bezwaar omdat het aantal grote mobiele providers daalt van vier naar drie, wat slecht is voor de concurrentie en dus de consument. In november ging de Europese Commissie – zonder extra voorwaarden – toch akkoord.
Het kabinet zegt dat het oordeel van Brussel afgewacht moest worden voordat de frequentieveiling kan plaatsvinden. Het aantal gegadigden neemt namelijk met één af en dat heeft gevolgen voor de biedingen die de providers mogen doen. Nu de fusie is goedgekeurd, wachten morrende providers nog steeds op bericht van het kabinet.
T-Mobile en Tele2 beloofden vóór de fusie dat ze bij goedkeuring in 2020 de eerste provider zijn met een landelijk dekkend 5G-netwerk. Ruim een jaar later is er weinig veranderd aan de 5G-situatie in Nederland, maar de bedrijven laten weten dat de belofte blijft staan. Ze willen snel een dekkend 5G-netwerk creëren door bestaande frequenties te combineren.
Ook de Europese Commissie vindt dat de Nederlandse overheid teveel treuzelt. In november werd daarom een aanmaningsbrief gestuurd die het kabinet eraan herinnerde dat het vóór eind juni 2018 zijn 700MHz-stappenplan bekend had moeten maken. De overheid kreeg nog twee maanden, anders zou de Europese Commissie nog een advies sturen.
Worden er geen stappen gezet, dan kan de EC zelfs naar het Europees Hof van Justitie stappen. De staatssecretaris kaatste de bal terug en antwoordde dat het kabinet moest wachten op het EU-oordeel over de fusie van T-Mobile en Tele2 voordat het een stappenplan kon maken. Aan dat plan wordt nu gewerkt, al is het nog niet bekend wanneer het uitkomt.
Het probleem van de 3,5 GHz-band
Het kabinet zegt ook de zorgen van providers en deskundigen te begrijpen en heeft het onafhankelijke onderzoeksbureau TNO begin jaar opdracht gegeven om te bekijken of het afluisterstation en telecomproviders de frequentie kunnen delen. Verantwoordelijk staatssecretaris Mona Keijzer heeft meerdere alternatieven laten onderzoeken, waaronder de verplaatsing van het afluisterstation.
Het kabinet zegt ook de zorgen van providers en deskundigen te begrijpen en heeft het onafhankelijke onderzoeksbureau TNO begin jaar opdracht gegeven om te bekijken of het afluisterstation en telecomproviders de frequentie kunnen delen. Verantwoordelijk staatssecretaris Mona Keijzer heeft meerdere alternatieven laten onderzoeken, waaronder de verplaatsing van het afluisterstation.
In Burum staat ook een afluisterstation van de Amerikaanse overheid, dat vermoedelijk ook opereert op de 3,5GHz-band. Hoewel de ministeries er weinig over kwijt willen, is het niet ondenkbaar dat de Amerikanen achter de schermen druk uitoefenen om de kabinetsbeslissing te beïnvloeden of uit te stellen. Het afluisterstation in Burum is overigens al jaren berucht in de telecomwereld.
Toen telecomproviders in 2016 4G op de 3,4 GHz en 3,8 GHz wilden uitrollen in noordelijke provincies, stuitten ze op verzet van de inlichtingendiensten. Die werkten op de 3GHz-band en waren bang voor storing – net zoals dat nu bij de 5G-frequentie is.
Voorbeelden van 5G in Nederland
Experts achten de kans groot dat de gewraakte 3,5GHz-band voorlopig niet (volledig) gebruikt mag worden boven de denkbeeldige lijn Amsterdam-Zwolle. De twee andere frequenties, 700 MHz en 26 GHz, zijn wel beschikbaar. Met deze frequenties wordt volop geëxperimenteerd, onder andere in Amsterdam. Zo test T-Mobile een 5G-antenne met de 26GHz-band op het Leidseplein. En KPN en Nokia doen proeven met een 5G-netwerk bij de Johan Cruijff Arena, dat het AMC-ziekenhuis en bedrijven en winkels in een straal van tien kilometer rondom het voetbalstadion van snel internet moet voorzien.
De overheid wil dat het regionale netwerk (zonder 3,5GHz-band) in 2020 operationeel is, zodat EK voetbal-bezoekers met een 5G-smartphone in het stadion live mee kunnen kijken met herhalingen. Het kabinet heeft dit project ook doorgegeven aan de Europese Commissie, die van elke lidstaat in 2020 een regionaal 5G-netwerk verlangt.
Provincies onder lijn Amsterdam-Zwolle kunnen de 3,5GHz-band wél gebruiken. Er wordt ook al mee geëxperimenteerd, bijvoorbeeld in Zeeland. Telecomproviders zetten een kleinschalig 5G-netwerk in om stabiel en snel breedband internet te brengen naar huishoudens in buitengebieden. En de containerterminal van ECT in de Rotterdamse Haven gebruikt de 3,5GHz-band om een deel van zijn werkzaamheden te automatiseren.
Noord-Groningen is 5G-koploper
De meeste 5G-experimenten vinden plaats in de provincie Groningen, dus ver bóven de denkbeeldige lijn. In 2016 werd het 5Groningen-programma opgericht met als doel de regio Noord-Groningen dé 5G-proeftuin van Nederland maken. Ruim een jaar overlegden tien partners, waaronder telecomproviders, hogescholen en het kabinet, over interessante zakelijke 5G-toepassingen. Er werden dertig gebruikscenario’s ontwikkeld en opgedeeld in zes thema’s: zorg, landbouw, leefomgeving, energie, ‘smart-industries’, en logistiek en verkeer.
Begin 2017 gingen de eerste vijf experimenten van start en eind 2018 waren er ongeveer twintig in ontwikkeling. Zo gebruiken ambulancemedewerkers een 5G-verbinding om een arts onderweg in realtime mee te laten kijken met de patiënt. De gedachte is dat een arts sneller een diagnose kan vaststellen en besluiten naar welk ziekenhuis de patiënt het beste gebracht kan worden.
Het 5Groningen-programma gebruikt de 700MHz- en 26GHz-banden, en probeert ook te voldoen aan de licentievoorwaarden om experimenten te mogen doen met de beruchte 3,5GHz-band. Als dat lukt, vinden de eerste pilots met deze frequentie vermoedelijk plaats in één van de twee havens langs de Eems. Deze havens liggen in het meest noordelijke puntje van Nederland, vlakbij de Duitse grens. De initiatiefnemers zeggen deze locaties op het oog te hebben omdat ze geschikt zijn voor meerdere zakelijke 5G-experimenten én ze de afluisterinstallaties van het ministerie van Defensie zo min mogelijk storen.
Toekomst van 5G in Nederland
Een Nederlands 5G-netwerk is er nog lang niet, dat mag duidelijk zijn. Bedrijven en telecomproviders experimenteren met de geschikte frequentiebanden, maar zijn voor vervolgstappen afhankelijk van de overheid. Die moet de frequentieveiling inplannen en beslissen wie er gebruik mag (blijven) maken van de 3,5GHz-band: het ministerie van Defensie, telecomproviders of allebei.
Hoe langer deze besluiten op de plank blijven liggen, hoe langer het duurt voordat Nederland een 5G-netwerk heeft. Als het kabinet bepaalt dat telecomproviders geen toegang krijgen tot de 3,5GHz-band, wordt het volgens critici überhaupt lastig om een degelijk 5G-netwerk op te zetten. Wanneer en in welke vorm het netwerk lanceert, is dus nog volstrekt onduidelijk.