Na de aankondiging dat Jos B. hoofdverdachte in de verkrachting en moord op Nicky Verstappen is, kwam de politiek met de oplossing. Ieders DNA moet in een database. Los van de vraag of Europese mensenrechtenwetgeving de ruimte biedt voor een DNA-databank, toont het weer een verschrikkelijk wensdenken naar een alomvattende oplossing.
Uit onderzoek blijkt dat in de gedachten van 85 procent van de bevolking DNA een trefzekere, foutloze manier is om bij een verdachte uit te komen. De praktijk is alleen weerbarstiger. Zo werkt de techniek niet zo dat er een absolute ‘ja/nee’-match is, maar gaat het om de kans dat er een match is. Statistieken zijn soms misleidend en de testen laten ruimte voor interpretatie.
Geen foutloze technologie
Een bijkomend probleem is dat er verschillende testen zijn en ook daar schiet de nauwkeurigheid tekort. De betere testen zijn – u raadt het al – fors duurder. Precies dat ondervond de Taiwanees Chen Long-Qi toen een DNA-test hem match voor een verkrachting aanwees. Vijf jaar na zijn veroordeling toonde een nieuwe, duurdere test aan dat hij juist geen match was en onschuldig bleek te zijn. Naast het leven van de slachtoffers was ook dat van hem geruïneerd.
Daarnaast gebeurt het ook dat sporen van meerdere mensen soms in een monster voorkomen. Toen een Amerikaans overheidsinstituut in 2013 de proef op de som nam door een monster met DNA van vier mensen op te sturen met een zogenaamde verdachte die niet in het spoor zat, wees toch 70 procent van de onderzoeksbureaus deze persoon als match aan. Wetenschappers zijn in toenemende mate kritisch op hoe de techniek in het strafrecht wordt verheerlijkt. Niet zonder reden, zo blijkt. In de VS loopt het aantal fouten met DNA inmiddels in de duizenden.
Nieuwe risico’s
Ook het dogmatisch geloof in onfeilbare technologie vormt een risico. Want DNA aangetroffen is al snel schuldig. Dus loont het voor criminelen om in trein, bus, restaurant of kapper wat haren mee te nemen. Altijd handig om op een plaats delict achter te laten. Met Nederland in een DNA-database blijft de politie op afstand.
Ook levert een nationale DNA-databank nieuwe potentiële gevaren op. Hoe beveiligen we zoveel data tegen misbruik, manipulatie of diefstal? Hoe voorkomen we dat de DNA-profielen voor andere doelen worden ingezet, zoals medische profielen maken of voorspellen dat iemand crimineel zou kunnen worden op basis van DNA? Of hoe voorkomen we dat we het breder gaan inzetten in de toekomst dan alleen levens- of geweldsdelicten? En wat stellen we in het werk om niet bij een volgende bezuinigingsronde de kwaliteit van de toch dure testen omlaag te schroeven?
Verkeerde focus
Politici zitten niet te wachten op risico’s en willen graag dé oplossing. Als het misgaat, zit er een nieuw kabinet en is dan is het hun probleem. Ondertussen blijven met de focus op DNA andere ingewikkelde debatten uit. Zo is er weinig aandacht voor de vraag waarom Jos B. niet was aan te pakken toen hij eerder in het dossier opdook. Had de politie te weinig mogelijkheden, te weinig mensen of is er een andere oorzaak?
De focus op een dure DNA-databank voor dit soort incident overschreeuwt ingewikkelde vraagstukken waar geen pasklaar antwoord op is. Is het niet slimmer de focus te verleggen naar het kleiner maken van de kans op seksueel misbruik en moord? Moeten we niet meer energie steken in het monitoren van mensen die veel met gevoelige groepen omgaan? Moeten we niet vaker toetsen of het wel goed gaat? Maar dat lijkt voor de politiek onbespreekbaar, want als politici het niet meer weten, grijpen ze naar technologie als de simpele oplossing.